Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r.
Rozdział 1 Rozdział 2 Rozdział 3 Rozdział 4 Rozdział 5 Rozdział 6 Rozdział 7 Rozdział 8 Rozdział 9 Rozdział 10
Polska Rzeczpospolita Ludowa jest republiką ludu pracującego.
Polska Rzeczpospolita Ludowa nawiązuje do najszczytniejszych postępowych tradycji
Narodu Polskiego i urzeczywistnia idee wyzwoleńcze polskich mas pracujących.
Polski lud pracujący pod przewodnictwem bohaterskiej klasy robotniczej, opierając
się na sojuszu robotniczo-chłopskim, walczył dziesiątki lat o wyzwolenie z niewoli
narodowej, narzuconej przez pruskich, austriackich i rosyjskich zaborców-kolonizatorów,
tak samo jak walczył o zniesienie wyzysku polskich kapitalistów i obszarników.
W okresie okupacji Naród Polski toczył nieustępliwą, bohaterską walkę z krwawym
najazdem hitlerowskim. Historyczne zwycięstwo Związku Socjalistycznych Republik
Radzieckich nad faszyzmem wyzwoliło ziemie polskie, umożliwiło polskiemu ludowi
pracującemu zdobycie władzy i stworzyło warunki narodowego odrodzenia Polski w nowych,
sprawiedliwych granicach. Na wieczne czasy powróciły do Polski Ziemie Odzyskane.
Wcielając w życie wiekopomne wskazania Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia
Narodowego z dnia 22 lipca 1944 r. i rozwijając jego zasady programowe, władza ludowa -
dzięki ofiarnym i twórczym wysiłkom polskiego ludu pracującego, w walce z zaciekłym
oporem rozbitków starego ustroju kapitalistyczno-obszarniczego - dokonała wielkich
przeobrażeń społecznych. W wyniku rewolucyjnych walk i przemian obalona została
władza kapitalistów i obszarników, utrwaliło się państwo demokracji ludowej,
kształtuje się i umacnia nowy ustrój społeczny, odpowiadający interesom i dążeniom
najszerszych mas ludowych.
Zasady prawne tego ustroju ustanawia Konstytucja Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej.
Podstawę obecnej władzy ludowej w Polsce stanowi sojusz klasy robotniczej z
chłopstwem pracującym. W sojuszu tym rola kierownicza należy do klasy robotniczej jako
przodującej klasy społeczeństwa, opierającej się na rewolucyjnym dorobku polskiego i
międzynarodowego ruchu robotniczego, na historycznych doświadczeniach zwycięskiego
budownictwa socjalistycznego w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, pierwszym
państwie robotników i chłopów.
Wypełniając wolę Narodu Polskiego i zgodnie ze swym powołaniem - Sejm Ustawodawczy
Rzeczypospolitej Polskiej uchwala uroczyście niniejszą Konstytucję jako ustawę
zasadniczą, którą Naród Polski i wszystkie organy władzy polskiego ludu pracującego
kierować się winny w celu:
- umacniania państwa ludowego jako podstawowej siły, zapewniającej najpewniejszy rozkwit
Narodu Polskiego, jego niepodległość i suwerenność,
- przyśpieszania rozwoju politycznego, gospodarczego i kulturalnego Ojczyzny oraz wzrostu
jej sił,
- pogłębiania uczuć patriotycznych, jedności i zwartości Narodu Polskiego w walce o
dalsze polepszenie stosunków społecznych, o całkowite zniesienie wyzysku człowieka
przez człowieka, o urzeczywistnienie wielkich idei socjalizmu,
- zacieśniania przyjaźni i współpracy między narodami, opartych na sojuszu i
braterstwie, które łączą dziś Naród Polski z miłującymi pokój narodami świata w
dążeniu do wspólnego celu: uniemożliwienia agresji i utrwalenia pokoju światowego.
Rozdział 1. Ustrój polityczny
Art. 1.
1. Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem demokracji ludowej.
2. W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej władza należy do ludu pracującego miast i wsi.
Art. 2.
1. Lud pracujący sprawuje władzę państwową przez swych przedstawicieli, wybieranych
do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i do rad narodowych w wyborach powszechnych,
równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym.
2. Przedstawiciele ludu w Sejmie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i w radach narodowych
są odpowiedzialni przed swymi wyborcami i mogą być przez nich odwoływani.
Art. 3.
Polska Rzeczpospolita Ludowa:
1) stoi na straży zdobyczy polskiego ludu pracującego miast i wsi, zabezpiecza jego
władzę i wolność przed siłami wrogimi ludowi,
2) zapewnia rozwój i nieustanny wzrost sił wytwórczych kraju przez jego
uprzemysłowienie, przez likwidację zacofania gospodarczego, technicznego i kulturalnego,
3) organizuje gospodarkę planową, opierając się na przedsiębiorstwach stanowiących
własność społeczną,
4) ogranicza, wypiera i likwiduje klasy społeczne, żyjące z wyzysku robotników i
chłopów,
5) zabezpiecza stały wzrost dobrobytu, zdrowotności i poziomu kulturalnego mas ludowych,
6) zapewnia wszechstronny rozwój kultury narodowej.
Art. 4.
1. Prawa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej są wyrazem interesów i woli ludu
pracującego.
2. Ścisłe przestrzeganie praw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest podstawowym
obowiązkiem każdego organu państwa i każdego obywatela.
3. Wszystkie organy władzy i administracji państwowej działają na podstawie przepisów
prawa.
Art. 5.
Wszystkie organy władzy i administracji państwowej opierają się w swej działalności
na świadomym, czynnym współdziałaniu najszerszych mas ludowych i obowiązane są:
1) zdawać narodowi sprawę ze swej działalności,
2) uważnie rozpatrywać i uwzględniać słuszne wnioski, zażalenia i życzenia
obywateli w myśl obowiązujących ustaw,
3) wyjaśniać masom pracującym zasadnicze cele i wytyczne polityki władzy ludowej w
poszczególnych dziedzinach działalności państwowej, gospodarczej i kulturalnej.
Art. 6.
Siły zbrojne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stoją na straży suwerenności i
niepodległości Narodu Polskiego, jego bezpieczeństwa i pokoju.
Rozdział 2. Ustrój społeczno-gospodarczy
Art. 7.
1. Polska Rzeczpospolita Ludowa, opierając się na uspołecznionych środkach produkcji,
wymiany, komunikacji i kredytu, rozwija życie gospodarcze i kulturalne kraju na podstawie
narodowego planu gospodarczego, w szczególności przez rozbudowę państwowego przemysłu
socjalistycznego, rozstrzygającego czynnika w przekształcaniu stosunków
społeczno-gospodarczych.
2. Państwo posiada monopol handlu zagranicznego.
3. Zasadniczym celem planowej polityki gospodarczej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest
stały rozwój sił wytwórczych kraju, nieustanne podnoszenie poziomu życiowego mas
pracujących, umacnianie siły, obronności i niezależności Ojczyzny.
Art. 8.
Mienie ogólnonarodowe: złoża mineralne, wody, lasy państwowe, kopalnie, drogi,
transport kolejowy, wodny i powietrzny, środki łączności, banki, państwowe zakłady
przemysłowe, państwowe gospodarstwa rolne i państwowe ośrodki maszynowe, państwowe
przedsiębiorstwa handlowe, przedsiębiorstwa i urządzenia komunalne - podlega
szczególnej trosce i opiece państwa oraz wszystkich obywateli.
Art. 9.
1. Polska Rzeczpospolita Ludowa planowo wzmacnia spójnię gospodarczą między miastem i
wsią na podstawie braterskiej współpracy robotników i chłopów.
2. W tym celu Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia nieustanny wzrost produkcji przemysłu
państwowego, służącej wszechstronnemu zaspokajaniu potrzeb wytwórczych i
konsumpcyjnych ludności wiejskiej, jednocześnie planowo wpływając na stały wzrost
towarowej produkcji rolniczej, która zaopatruje przemysł w surowce, a ludność miejską
w żywność.
Art. 10.
1. Polska Rzeczpospolita Ludowa otacza opieką indywidualne gospodarstwa rolne
pracujących chłopów i udziela im pomocy - w celu ochrony przed wyzyskiem
kapitalistycznym, zwiększenia produkcji, podwyższenia poziomu rolniczo-technicznego oraz
podniesienia ich dobrobytu.
2. Polska Rzeczpospolita Ludowa udziela szczególnego poparcia i wszechstronnej pomocy
powstającym na zasadzie dobrowolności rolniczym spółdzielniom produkcyjnym - jako
formom gospodarki zespołowej. Dzięki zastosowaniu metod najbardziej wydajnej wspólnej
uprawy i mechanizacji pracy gospodarka zespołowa umożliwia pracującym chłopom
osiągnięcie przełomu w produkcji i jest środkiem do całkowitego usunięcia wyzysku na
wsi oraz do szybkiego i znacznego podniesienia jej dobrobytu i kultury.
3. Głównymi formami poparcia i pomocy państwa dla rolniczych spółdzielni
produkcyjnych są: państwowe ośrodki maszynowe, dające możność stosowania
nowoczesnej techniki, oraz tanie kredyty państwowe.
Art. 11.
Polska Rzeczpospolita Ludowa popiera rozwój różnych form ruchu spółdzielczego w
mieście i na wsi oraz udziela mu wszechstronnej pomocy w wypełnianiu jego zadań, a
własności spółdzielczej, jako własności społecznej, zapewnia szczególną opiekę i
ochronę.
Art. 12.
Polska Rzeczpospolita Ludowa uznaje i ochrania na podstawie obowiązujących ustaw
indywidualną własność i prawo dziedziczenia ziemi, budynków i innych środków
produkcji należących do chłopów, rzemieślników i chałupników.
Art. 13.
Polska Rzeczpospolita Ludowa poręcza całkowitą ochronę oraz prawo dziedziczenia
własności osobistej obywateli.
Art. 14.
1. Praca jest prawem, obowiązkiem i sprawą honoru każdego obywatela. Pracą swoją,
przestrzeganiem dyscypliny pracy, współzawodnictwem pracy i doskonaleniem jej metod lud
pracujący miast i wsi wzmacnia siłę i potęgę Ojczyzny, podnosi dobrobyt narodu i
przyśpiesza całkowite urzeczywistnienie ustroju socjalistycznego.
2. Przodownicy pracy otoczeni są powszechnym szacunkiem narodu.
3. Polska Rzeczpospolita Ludowa coraz pełniej wprowadza w życie zasadę: "od
każdego według jego zdolności, każdemu według jego pracy".
Rozdział 3. Naczelne organy władzy państwowej
Art. 15.
1. Najwyższym organem władzy państwowej jest Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
2. Sejm jako najwyższy wyraziciel woli ludu pracującego miast i wsi urzeczywistnia
suwerenne prawa narodu.
3. Sejm uchwala ustawy oraz sprawuje kontrolę nad działalnością innych organów
władzy i administracji państwowej.
Art. 16.
1. Posłów na Sejm wybierają obywatele według okręgów wyborczych w stosunku: jeden
poseł na 60 000 mieszkańców.
2. Ważność wyboru posła stwierdza Sejm.
3. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karno-sądowej ani
aresztowany bez zgody Sejmu, a w okresie kiedy Sejm nie obraduje - bez zgody Rady
Państwa.
Art. 17.
1. Sejm obraduje na sesjach. Sesje Sejmu zwołuje Rada Państwa co najmniej dwa razy do
roku. Rada Państwa obowiązana jest zwołać sesję również na pisemny wniosek jednej
trzeciej ogólnej liczby posłów.
2. Pierwsza sesja nowoobranego Sejmu powinna być zwołana w ciągu miesiąca od dnia
wyborów.
Art. 18.
1. Sejm wybiera ze swego grona Marszałka, wicemarszałków i komisje.
2. Marszałek lub w jego zastępstwie wicemarszałek kieruje obradami i czuwa nad tokiem
prac Sejmu.
3. Obrady Sejmu są jawne. Sejm może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro
państwa.
4. Porządek prac Sejmu, rodzaj i liczbę komisji określa regulamin uchwalony przez Sejm.
Art. 19.
1. Sejm uchwala narodowe plany gospodarcze na okresy kilkuletnie.
2. Sejm uchwala corocznie budżet państwa.
Art. 20.
1. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje Radzie Państwa, Rządowi i posłom.
2. Ustawy uchwalone przez Sejm podpisują Przewodniczący Rady Państwa i jej Sekretarz.
Ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw zarządza Przewodniczący Rady Państwa.
Art. 21.
Sejm może powołać komisję dla zbadania określonej sprawy. Uprawnienia i tryb
działania komisji ustala Sejm.
Art. 22.
Prezes Rady Ministrów lub poszczególni ministrowie obowiązani są do udzielenia w
ciągu siedmiu dni odpowiedzi na interpelację posła.
Art. 23.
1. Sejm jest wybierany na okres lat czterech.
2. Wybory do Sejmu zarządza Rada Państwa nie później niż na miesiąc przed upływem
kadencji Sejmu, wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy, przypadający w
ciągu dwóch miesięcy po upływie kadencji Sejmu.
Art. 24.
1. Sejm wybiera ze swego grona na pierwszym posiedzeniu Radę Państwa w składzie:
Przewodniczący Rady Państwa,
czterej zastępcy Przewodniczącego,
Sekretarz Rady Państwa,
dziewięciu członków.
2. Marszałek Sejmu i wicemarszałkowie mogą być wybrani do Rady Państwa jako zastępcy
Przewodniczącego lub członkowie.
3. Po upływie kadencji Sejmu Rada Państwa działa aż do wyboru Rady Państwa przez
nowoobrany Sejm.
Art. 25.
1. Rada Państwa:
1) zarządza wybory do Sejmu,
2) zwołuje sesje Sejmu,
3) ustala powszechnie obowiązującą wykładnię ustaw,
4) wydaje dekrety z mocą ustawy,
5) mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w
innych państwach,
6) przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy Radzie Państwa
przedstawicieli dyplomatycznych innych państw,
7) ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe,
8) obsadza stanowiska cywilne i wojskowe, przewidziane ustawami,
9) nadaje ordery, odznaczenia i tytuły honorowe,
10) stosuje prawo łaski,
11) wykonuje inne funkcje, przewidziane dla Rady Państwa w Konstytucji lub przekazane jej
przez ustawy.
2. Rada Państwa podlega w całej swojej działalności Sejmowi.
3. Rada Państwa działa na zasadzie kolegialności.
4. Radę Państwa reprezentuje Przewodniczący lub jego zastępca.
Art. 26.
1. W okresach między sesjami Sejmu Rada Państwa wydaje dekrety z mocą ustawy. Rada
Państwa przedstawia dekrety Sejmowi na najbliższej sesji do zatwierdzenia.
2. Dekrety wydane przez Radę Państwa podpisują Przewodniczący Rady Państwa i jej
Sekretarz. Ogłoszenie dekretu w Dzienniku Ustaw zarządza Przewodniczący Rady Państwa.
Art. 27.
Rada Państwa sprawuje zwierzchni nadzór nad radami narodowymi. Szczegółowe uprawnienia
Rady Państwa w tej dziedzinie określa ustawa.
Art. 28.
1. Postanowienie o stanie wojny może być powzięte jedynie w razie dokonania zbrojnego
napadu na Polską Rzeczpospolitą Ludową albo gdy z umów międzynarodowych wynika
konieczność wspólnej obrony przeciwko agresji. Postanowienie takie uchwala Sejm, a gdy
Sejm nie obraduje - Rada Państwa.
2. Rada Państwa może wprowadzić stan wojenny na części lub na całym terytorium
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli wymaga tego wzgląd na obronność lub
bezpieczeństwo państwa. Z tych samych powodów Rada Państwa może ogłosić
częściową lub powszechną mobilizację.
Rozdział 4. Naczelne organy administracji państwow.
Art. 29.
1. Sejm powołuje i odwołuje Rząd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej - Radę Ministrów
lub poszczególnych jej członków.
2. W okresach między sesjami Sejmu Rada Państwa na wniosek Prezesa Rady Ministrów
powołuje i odwołuje członków Rady
Ministrów. Rada Państwa przedstawia swoją uchwałę Sejmowi na najbliższej sesji do
zatwierdzenia.
Art. 30.
1. Rada Ministrów jest naczelnym wykonawczym i zarządzającym organem władzy
państwowej.
2. Rada Ministrów odpowiada i zdaje sprawę ze swojej działalności przed Sejmem, a gdy
Sejm nie obraduje - przed Radą Państwa.
Art. 31.
W skład Rady Ministrów wchodzą:
Prezes Rady Ministrów jako jej przewodniczący,
wiceprezesi Rady Ministrów,
ministrowie,
przewodniczący określonych w ustawie komisji i komitetów sprawujących funkcje
naczelnych organów administracji państwowej.
Art. 32.
Rada Ministrów:
1) koordynuje działalność ministerstw i innych podległych sobie organów oraz nadaje
kierunek ich pracy,
2) uchwala corocznie i przedstawia Sejmowi projekt budżetu państwa, uchwala i
przedstawia Sejmowi projekt narodowego planu gospodarczego na okres kilkuletni,
3) uchwala roczne narodowe plany gospodarcze,
4) zapewnia wykonanie ustaw,
5) czuwa nad wykonaniem narodowego planu gospodarczego i budżetu państwa,
6) przedstawia Sejmowi corocznie sprawozdanie z wykonania budżetu państwa,
7) zapewnia ochronę porządku publicznego, interesów państwa i praw obywateli,
8) na podstawie ustaw i w celu ich wykonania wydaje rozporządzenia, podejmuje uchwały
oraz czuwa nad ich wykonaniem,
9) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami,
10) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju i organizacji sił
zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz określa corocznie kontyngent obywateli
powoływanych do czynnej służby wojskowej,
11) kieruje pracą prezydiów rad narodowych.
Art. 33.
1. Ministrowie kierują określonymi działami administracji państwowej. Zakres
działania ministrów określają ustawy.
2. Ministrowie wydają na podstawie ustaw i w celu ich wykonania rozporządzenia i
zarządzenia.
3. Rada Ministrów może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie wydane przez ministra.
Rozdział 5. Terenowe organy władzy państwowej
Art. 34.
1. Organami władzy państwowej w gromadach, osiedlach, miastach, dzielnicach większych
miast, powiatach i województwach są rady narodowe.
2. Rady narodowe wybierane są przez ludność na okres lat trzech.
Art. 35.
Rady narodowe wyrażają wolę ludu pracującego oraz rozwijają jego inicjatywę
twórczą i aktywność w celu pomnażania sił, dobrobytu i kultury narodu.
Art. 36.
Rady narodowe umacniają więź władzy państwowej z ludem pracującym miast i wsi,
przyciągając coraz szersze rzesze ludzi pracy do udziału w rządzeniu państwem.
Art. 37.
Rady narodowe kierują w swoim zakresie działalnością gospodarczą, społeczną i
kulturalną, wiążąc potrzeby terenu z zadaniami ogólnopaństwowymi.
Art. 38.
Rady narodowe troszczą się stale o codzienne potrzeby i interesy ludności, zwalczają
wszelkie przejawy samowoli i biurokratycznego stosunku do obywatela, sprawują i
rozwijają kontrolę społeczną działalności urzędów, przedsiębiorstw, zakładów i
instytucji.
Art. 39.
Rady narodowe dbają o utrzymanie porządku publicznego i czuwają nad przestrzeganiem
praworządności ludowej, ochraniają własność społeczną, zabezpieczają prawa
obywateli, współdziałają w umacnianiu obronności i bezpieczeństwa państwa.
Art. 40.
Rady narodowe wykorzystują wszelkie zasoby i możliwości terenu dla jego wszechstronnego
rozwoju gospodarczego i kulturalnego, dla coraz lepszego zaspokajania potrzeb ludności w
zakresie zaopatrzenia i usług oraz dla rozbudowy instytucji i urządzeń komunalnych,
oświatowych, kulturalnych, sanitarnych i sportowych.
Art. 41.
Rady narodowe uchwalają terenowe plany gospodarcze oraz budżety terenowe.
Art. 42.
1. Rady narodowe obradują na sesjach.
2. Organami wykonawczymi i zarządzającymi rad narodowych są wybierane przez nie
prezydia.
wybierane przez nie prezydia.
3. Prezydium rady narodowej podlega radzie narodowej, która je wybrała, oraz prezydium
rady narodowej wyższego stopnia.
Art. 43.
Rady narodowe powołują komisje dla poszczególnych dziedzin swojej działalności.
Komisje rad narodowych utrzymują stałą i ścisłą więź z ludnością, mobilizują
ją do współudziału w realizacji zadań rady, wykonują z ramienia rady kontrolę
społeczną oraz występują z inicjatywą wobec rady i jej organów.
Art. 44.
1. Rada narodowa uchyla uchwałę rady niższego stopnia lub jej prezydium, jeżeli
uchwała jest sprzeczna z prawem lub niezgodna z zasadniczą linią polityki państwa.
2. Prezydium rady narodowej może zawiesić wykonanie uchwały rady narodowej niższego
stopnia i przedstawić sprawę do rozstrzygnięcia na najbliższym posiedzeniu swojej rady
narodowej.
Art. 45.
Szczegółowy skład oraz zakres i tryb działalności rad narodowych i ich organów
określa ustawa.
Rozdział 6. Sąd i Prokuratura
Art. 46.
1. Wymiar sprawiedliwości w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej sprawują: Sąd Najwyższy,
sądy wojewódzkie, sądy powiatowe i sądy szczególne.
2. Ustrój, właściwość oraz postępowanie sądów określają ustawy.
Art. 47.
Sądy wydają wyroki w imieniu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
Art. 48.
Sądy stoją na straży ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, ochraniają zdobycze
polskiego ludu pracującego, strzegą praworządności ludowej, własności społecznej i
praw obywateli, karzą przestępców.
Art. 49.
Rozpoznawanie i rozstrzyganie spraw w sądach odbywa się z udziałem ławników ludowych,
z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie.
Art. 50.
|