Socjalistyczna Republika Wietnamu

Wietnam, Viet Nam, Socjalistyczna Republika Wietnamu, Nuoc Cong hoa Xa hoi Chu nghia Viet Nam, państwo w Azji Południowo-Wschodniej, na Półwyspie Indochińskim, nad Morzem Południowochińskim. Graniczy na północy z Chinami, na zachodzie z Laosem i Kambodżą. Powierzchnia 331,7 tys. km kw. 74,5 mln mieszkańców (1995).

Stolica: Hanoi (1,1 mln, 1994, zespół miejski 2,2 mln).

Większe miasta: Ho Szi Min (Ho Chi Minh, 3,2 mln, 1994), Haifong (540 tys., 1994), Danang (370,7 tys., 1989), Can Tho (284 tys., 1989), Nha Trang (263 tys., 1989).

Język urzędowy wietnamski, w użyciu również francuski i języki mniejszości narodowych.

Jednostka monetarna 1 dong = 10 hao = 100 xu.

Ludność

Skład etniczny: Wietnamczycy (87,1%), Chińczycy (1,7%), Tajowie (1,5%), Khmerowie (1,4%), Muongowie (1,3%) oraz ludy Miao i Yao. Wyznania: buddyści (67%), taoiści (7%), katolicy (7%), muzułmanie (1%), część ludności (ok. 17%) wyznaje animizm. Średnia długość życia: mężczyźni 63 lata, kobiety 67 lat.

Warunki naturalne

70% powierzchni zajmują wyżyny i góry, m.in.: Góry Annamskie o wysokości sięgającej powyżej 2500 m n.p.m., przechodzące ku południu w rozległy płaskowyż oraz wyżyna Viet Bac (przedłużenie rozległej Wyżyny Junnańsko-Kuejczouskiej). Przy granicy z Laosem i Chinami rozciągają się góry Hoang Lien Son, z najwyższym szczytem kraju - Fan Si Pan (3143 m n.p.m.).Niziny jedynie w dolinach Rzeki Czerwonej i Mekongu oraz wzdłuż wybrzeża Morza Południowochińskiego.

Klimat od zwrotnikowego monsunowego na północy do podrównikowego na południu. Podczas letniego okresu monsunowego, trwającego od maja do października, notuje się wysokie temperatury powietrza i znaczną sumę opadów, okres zimowy jest chłodniejszy i suchszy. Średnia temperatura powietrza i średnie opady dla stolicy kraju wynoszą: w styczniu 17 st. C i 20 mm, w lipcu 29 st. C i 302 mm.

Wiecznie zielone lasy, z licznymi, cennymi gatunkami drzew, m.in.: mahoniowcem, kamforowcem, palisandrem, drzewem żelaznym, sumakiem lakowym, pokrywają 28% powierzchni. Świat zwierzęcy reprezentują: tygrysy, lamparty, słonie indyjskie, niedźwiedź malajski oraz różne gatunki małp.

Historia

Pierwsze państwo wietnamskie, Van Lang, zostało zajęte przez sąsiednie państwo Tay Au, które utworzyło królestwo Au Lac, podbite w III w. p.n.e. przez Chiny. Od X w. pod rządami dynastii narodowych. Na przełomie XVI i XVII w. Wietnam został podzielony między 2 rody: Trinh (na północy) i Nguyen (na południu), przeciwko którym w 1701 wybuchło powstanie Taysonów. W XVIII w. wyodrębniły się dwa oddzielne państwa wietnamskie, Tonkin (na północy) i Kochinchina (na południu), co umożliwiło Francji w 1852 interwencję i ekspansję w regionie. 1858-1867 została przez nią podbita Kochinchina, w 1883 protektoratem francuskim objęte zostały Annam i Tonkin. 1887 z połączenia francuskich posiadłości w Wietnamie, Laosie i Kambodży powstały Indochiny Francuskie.

Ruchy narodowowyzwoleńcze

Przez cały okres panowania francuskiego w Wietnamie rozwijały się ruchy narodowe i rewolucyjne, często na podłożu religijnym. Po I wojnie światowej nasilił się ruch wyzwoleńczy. Po upadku Francji w 1940, rząd Vichy oddał Indochiny Japończykom, którzy utworzyli państwo rządzone przez cesarza Annamu Bao Dai, który w kwietniu 1945 ogłosił niepodległość. Po kapitulacji Japonii (2 września 1945) rozwinął się w Wietnamie zbrojny ruch partyzancki kierowany przez Viet-Minh, któremu przewodził przywódca Komunistycznej Partii Indochin, Nguyen Tat Thanh (występujący od 1943 pod pseudonime Ho Szi Min).

Wojna francusko-wietnamska

1945 w Hanoi Viet-Minh proklamował powstanie Demokratycznej Republiki Wietnamu (DRW), której nie zaakceptowali Francuzi. 1946 wybuchła wojna francusko-wietnamska, 1948 Francja proklamowała Państwo Wietnamskie z byłym cesarzem Bao Daiem na czele. Wojna zakończyła się w 1954 kapitulacją francuskiej twierdzy Dien Bien Phu. W tym samym roku w Genewie, podpisano porozumienie pokojowe dzielące Wietnam wzdłuż 17 równoleżnika. Już po podpisaniu układów genewskich, w DRW (północny Wietnam) ustanowiono rządy komunistyczne. Zapowiadane wybory powszechne nie odbyły się, natomiast na południu rozpisano referendum, w wyniku którego ogłoszono powstanie niezależnej Republiki Wietnamu ze stolicą w Sajgonie.

Wojna wietnamska

Urząd prezydenta objął Ngo Dinh Diem. Nowe państwo otrzymało pomoc gospodarczą i wojskową od USA. W opozycji do antykomunistycznego rządu Republiki Wietnamu wystąpili byli członkowie Viet-Minh, tworząc zbrojne oddziały partyzanckie Vietcongu (wietnamscy komuniści), wspierane przez DRW, jak również doradców i sprzęt wojskowy z ZSRR. W 1960 powstał, kierowany przez komunistów, Narodowy Front Wyzwolenia Wietnamu Południowego (NFWWP), dążący do zjednoczenia Wietnamu, którego siłą zbrojną były oddziały Vietcongu. 1961 do trwającej wojny obu państw wietnamskich włączyły się USA, które zaangażowały duże siły wojskowe po stronie Republiki Wietnamu. 1963 poparły wojskowy zamach stanu, który obalił Ngo Dinh Diema (zginął podczas zamachu). Od 1964 lotnictwo USA prowadziło bombardowania baz Vietcongu. W okresie największego nasilenia działań wojennych w 1969, w Wietnamie walczyło 0,5 mln żołnierzy amerykańskich.

Interwencja USA nie powstrzymała ataków Vietcongu w Republice Wietnamu i w 1969 na ziemiach zajętych przez komunistów proklamowano powstanie Republiki Wietnamu Południowego. 1969 pod naciskiem międzynarodowej i amerykańskiej opinii publicznej, USA podjęły rokowania z rządem w Hanoi. 1973 strony konfliktu (USA, Demokratyczna Republika Wietnamu, Republika Wietnamu i Vietcong) podpisały układy paryskie o zakończeniu wojny i przywróceniu pokoju w Wietnamie.

Po wycofaniu wojsk USA siły komunistyczne wznowiły walki. 30 kwietnia 1975 upadł Sajgon, prezydent Nguyen Van Thieu złożył urząd i wyjechał z kraju, generał Duong Van Minh ogłosił bezwarunkową kapitulację Republiki Wietnamu.

W wyniku trwających trzy dekady wojen zginęło 2 mln Wietnamczyków, 4 mln zostało okaleczonych lub rannych, 57% ludności kraju pozostało bez dachu nad głową, a większość ziem uprawnych została zdewastowana. 1976 Republika Wietnamu została formalnie przyłączona do Demokratycznej Republiki Wietnamu, w tym samym roku zmieniono nazwę kraju na Socjalistyczna Republika Wietnamu.

Reformy w kraju

Po komunistycznej przebudowie stosunków społecznych i gospodarczych w prowincjach południowych pojawiły się trudności ekonomiczne. Sytuację pogarszało wstrzymanie zachodniej pomocy humanitarnej po inwazji Wietnamu na Kambodżę na przełomie 1979 i 1980 oraz nadmierne obciążenie gospodarki wydatkami na zbrojenia. Akcja wojskowa w Kambodży i obalenie rządów Czerwonych Khmerów doprowadziły w lutym 1979 do konfliktu z Chinami, walki w kilku nadgranicznych prowincjach trwały do marca. Pod koniec lat 80. pogłębił się kryzys gospodarczy w związku z odcięciem pomocy ze strony ZSRR.

1986 na zjeździe Komunistycznej Partii Wietnamu zadecydowano o przeprowadzeniu reform gospodarczych o charakterze wolnorynkowym, które przyniosły szereg pozytywnych efektów, np. dzięki dekolektywizacji rolnictwa nastąpił wyraźny wzrost produkcji rolnej, a Wietnam stał się jednym z większych eksporterów ryżu. Uchwalona 15 kwietnia 1992 nowa konstytucja utrzymała polityczną dominację partii komunistycznej, sformalizowała jednak wprowadzone już regulacje o charakterze wolnorynkowym. Wyłoniony w sierpniu 1992 nowy parlament wybrał na urząd prezydenta Le Duc Anha i zatwierdził skład nowego rządu premiera Vo Van Kieta. W lutym 1994 USA cofnęły embargo na handel z Wietnamem, w lipcu 1995 nawiązały pełne stosunki dyplomatyczne. W sierpniu 1995 Wietnam został przyjęty do Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN).

Ustrój polityczny

Republika jednopartyjna (Komunistyczna Partia Wietnamu) z jednoizbowym parlamentem - Zgromadzeniem Narodowym z 395 członkami, którzy wybierają spośród siebie prezydenta (na 5 lat).

Gospodarka

Wietnam jest jednym z najbiedniejszych państw świata. Podstawą gospodarki jest rolnictwo. Użytki rolne stanowią 20% powierzchni i są zlokalizowane głównie w dolinach rzek. Uprawia się: ryż, bataty, maniok, pochrzyn, trzcinę cukrową, kauczukowiec, herbatę, kawę, banany, ananasy oraz warzywa. Rozwinięta hodowla bydła, bawołów, trzody chlewnej oraz rybołówstwo. Leśnictwo.

Eksploatacja węgla kamiennego, fosforytów, rud żelaza, niklu, manganu, antymonu, chromu, cyny, apatytów.Przemysł włókienniczy, spożywczy, chemiczny, metalowy, cementowy, hutniczy, odzieżowy, drzewny. Jeden z największych na świecie dostawców złomu (pochodzi z działań wojennych). Liczne zakłady rzemieślnicze produkujące maty i wyroby ze skóry.

Dochód narodowy 280 USD na 1 mieszkańca (1992). Struktura zatrudnienia: rolnictwo - 72,7%, przemysł - 13,5%, usługi - 11,3%. Około 1/3 ludności pozostaje bezrobotna. Handel zagraniczny: eksportuje się głównie żywność (38,5%), wyroby przemysłu ciężkiego (33,4%), wyroby rzemieślnicze (14,4%) do Japonii (36,9%), Singapuru (20,2%), Hongkongu (11,1%), natomiast importuje się paliwa (65,5%), maszyny (18,7%), artykuły konsumpcyjne (15,1%) z Singapuru (35,2%), Hongkongu (11,2%), Japonii (7,7%).