Podstawowe informacje o Związku Radzieckim

Ustrój: republika federacyjna - państwo związkowe rozwiniętego socjalizmu
Powierzchnia: 22 402 200 km kw. (w Europie 5 571 000 km kw., w Azji 16 831 200 km kw.)
Ludność: 250 869 000 (1974 r.), 11 mieszk./km kw.
Stolica: Moskwa 7 368 000, aglomeracja 7 528 000 (1974 r.)
Język urzędowy: rosyjski (w poszczególnych republikach związkowych i autonomicznych, obwodach autonomicznych oraz okręgach narodowościowych - także język miejscowy)
Jednostka monetarna: 1 rubel = 100 kopiejek
System miar i wag: metryczny
Podział polityczno-administracyjny: 15 republik związkowych obejmujących 20 republik autonomicznych, 8 obwodów autonomicznych i 10 okręgów narodowościowych
Komunikacja: koleje (1972 r.) 136 300 km (0,6 km/100 km kw.), w tym 36 200 zelektryfikowanych, drogi (1971 r.) 1 358 900 km (6,1 km/100 km kw.), w tym 567 000 asfaltowych
Ważniejsze porty morskie: Leningrad, Odessa, Noworosyjsk, Baku, Murmańsk, Nachodka, Władywostok, Kłajpeda
Ważniejsze porty lotnicze: Moskwa, Chabarowsk, Nowosybirsk, Kijów, Leningrad, Ryga
Ważniejsze produkty rolne i hodowlane: pszenica, żyto, owies, kukurydza, buraki cukrowe, ziemniaki, konopie, bawełna, rośliny oleiste, kawa, herbata, warzywa, rośliny okopowe, owoce; bydło, trzoda chlewna, owce
Ważniejsze surowce i wyroby przemysłowe: mangan, żelazo, chrom, azbest, magnezyt, węgiel kamienny, węgiel brunatny, wolfram, rtęć, gaz ziemny, diamenty, złoto, ropa naftowa, miedź, nikiel, srebro, cyna, cynk, sól, drewno; energia elektryczna, wyroby hutnicze, produkty rafinacji ropy naftowej, wyroby tekstylne, sprzęt transportowy, samochody, maszyny, urządzenia elektryczne, sprzęt optyczny, fotograficzny i radiowo-telewizyjny, produkty chemiczne, zegarki, sprzęt budowlany
Użycie ziemi: ziemie uprawne 10,4%, łąki i pastwiska 16,7%, lasy 40,6%, pozostałe grunty i nieużytki 32,3%
Eksport: paliwa, wyroby hutnicze, ruda żelaza, cyna, mangan, ropa naftowa, maszyny i urządzenia, sole potasowe, papier, tłuszcze roślinne
Import: maszyny, wyroby hutnicze, cukier, cement, bawełna, wełna, sztuczny jedwab, tytoń, kakao, mięso, wyroby bawełniane, ubiory, meble

Pierwsze na świecie państwo socjalistyczne, największe państwo na kuli ziemskiej zajmuje wschodnią część Europy oraz północną i częściowo środkową Azję. Powierzchnia ZSRR wynosi 22,4 mln km kw. (Kanada - 9,98 mln km kw., Chiny - 9,6 mln km kw.). Pod względem liczby ludności (ponad 253 mln) ZSRR zajmuje 3 miejsce w świecie (po Chinach i Indiach). Graniczy z dwunastoma państwami: na zachodzie z Norwegią, Finlandią, Polską, Czechosłowacją, Węgrami, Rumunią, na południu - Turcją, Iranem, Afganistanem, Chinami, Mongolią i Koreańską Republiką Ludowo-Demokratyczną. Pozostałe granice ZSRR - to dwa oceany - Lodowaty i Spokojny oraz 12 mórz - Bałtyckie, Barentsa, Białe, Karskie, Łaptiewów, Wschodniosyberyjskie, Czukockie, Beringa, Ochockie, Japońskie, Kaspijskie i Czarne. Łączna długość granic ZSRR wynosi ok. 60 tys. km. Na terytorium ZSRR znajduje się ok. 250 tys. jezior i przepływa ok. 150 tys. rzek. Początki państwowości wiążą się z wczesnośredniowiecznym państwem wschodniosłowiańskim - Rusią Kijowską (IX-XIII w.). Po upadku Rusi Kijowskiej, centralnym ośrodkiem księstw ruskich staje się księstwo moskiewskie (XIV w.) jednoczące stopniowo ziemie ruskie, które w XVI w. przeradza się w rozległe wielonarodowościowe państwo wielkoruskie, a car Iwan IV (Groźny) przyjmuje tytuł cara Wszechrusi. W XVII w., po połączeniu się z Ukrainą, w skład Rosji wchodzą rozległe terytoria - Ural, Powołże, Kaukaz, Syberia. Dalszy rozwój terytorialny następuje za czasów panowania Piotra I (dostęp do Bałtyku) i Katarzyny II (Krym). W XIX w. w skład Rosji wchodzi Azja Środkowa, Kamczatka i Kraj Nadamurski (Daleki Wschód). Olbrzymia terytorialnie Rosja w stosunku do innych państw Europy była państwem gospodarczo zacofanym. Rozwój przemysłu zaczyna się tu dopiero w drugiej połowie XIX w., jednak do 1917 r. Rosja pozostawała państwem na wpół feudalnym. Bezwzględny wyzysk mas chłopskich doprowadził w XVIII w. do powstań krwawo tłumionych przez rządy carskie. Kolejnymi przejawami walki o zmianę systemu społecznego było powstanie "dekabrystów", rozwijający się w latach 70-tych ub. wieku ruch narodników, pierwsze organizacje robotnicze (koniec XIX w.). W 1898 r. powstała Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji. Na czele zorganizowanego ruchu proletariatu rosyjskiego stanął W. I. Lenin. W 1905 r. wybuchła pierwsza rewolucja rosyjska stłumiona przez carat. Kolejna rewolucja (luty 1917 r.), o charakterze burżuazyjno-demokratycznym, doprowadziła do abdykacji, w dniu 15. III. 1917 r., cara Mikołaja II. Powstał Rząd Tymczasowy A. Kiereńskiego, który do lipca 1917 r. dzielił władzę z Piotrogrodzką Radą Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Od lipca 1917 r. Rząd Tymczasowy przejął władzę dyktatorską. W nocy z 6 na 7 listopada (24 na 25. X. wg starego stylu) wybuchła rewolucja proletariacka - Wielka Październikowa Rewolucja Socjalistyczna, kierowana przez W. I. Lenina. Rząd Tymczasowy został obalony. 8. XI. 1917 r. II Zjazd Rad proklamował powstanie państwa radzieckiego oraz powołał pierwszy radziecki Rząd - Radę Komisarzy Ludowych z W. I. Leninem na czele. Obradujący 23-31. I. 1918 r. III Zjazd Rad uchwalił Deklarację Praw Ludu Pracującego i Wyzyskiwanego oraz proklamował Rosyjską Federacyjną Socjalistyczną Republikę Radziecką. Powstanie ZSRR zostało ogłoszone na I Wszechzwiązkowym Zjeździe Rad dnia 30. XII. 1922 r. w Moskwie.

Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich tworzyły:
- Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka, w skład której na zasadach autonomii wchodziły: Kazachstan, Kirgizja, Uzbekistan, Turkmenia, Tadżykistan;
- Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka, w której składzie znajdowała się część Mołdawii;
- Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka;
- Zakaukaska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka, w skład której wchodziły: Armenia, Azerbejdżan i Gruzja.

W latach 1924-36 republiki autonomiczne Azji Środkowej i Zakaukazia w miarę rozwoju społecznego przekształcały się w republiki związkowe. W 1940 r. w skład ZSRR weszły republiki: Litewska, Łotewska, Estońska i Mołdawska. ZSRR obejmuje (z niewielkimi odchyleniami) terytorium d. Rosji. Każda republika jest suwerennym socjalistycznym państwem radzieckim. Wszystkie republiki w ramach Związku korzystają z równych praw m.in. mają prawo do bezpośrednich kontaktów z innymi państwami, zawierania umów i wymiany przedstawicieli dyplomatycznych. Ukraińska i Białoruska SRR są pełnoprawnymi członkami ONZ. Każda z republik ma własną konstytucję, odpowiadającą jej narodowej specyfice. Władza w republikach należy do Rad Delegatów Ludu Pracującego, wybieranych w głosowaniu tajnym na zasadzie powszechnego, bezpośredniego i równego prawa wyborczego. Naczelnym organem władzy w republikach są Rady Najwyższe oraz wybierane przez Rady Prezydia Rad Najwyższych. Organami władzy wykonawczej są Rady Ministrów oraz terenowe Komitety Wykonawcze. W skład niektórych republik, na zasadach autonomii politycznej wchodzą republiki autonomiczne posiadające własne organy władzy - Rady Najwyższe, Rady Ministrów, Sądy Najwyższe itd. Interesy mniejszych grup narodowościowych są reprezentowane przez autonomiczne obwody i okręgi narodowościowe. Najwyższym organem władzy ZSRR jest Rada Najwyższa ZSRR, wybierana co 4 lata, składające się z 2 izb: Rady Związku i Rady Narodowości. Rada Związku jest reprezentantem interesów wszystkich obywateli radzieckich, Rada Narodowości natomiast reprezentuje interesy poszczególnych grup narodowościowych, zamieszkałych na terytorium ZSRR. Pod względem bogactw naturalnych ZSRR jest najbardziej zasobnym państwem na świecie: węgiel, ropa naftowa, sole potasowe, siarka, rudy żelaza, miedzi, manganu, chromu, niklu, wolframu, złoto, diamenty itd. - wszystko to w ilościach niezbędnych dla potrzeb gospodarki narodowej i gwarantujących jej kompleksowy rozwój; na Syberii dokonuje się kolejnych odkryć nieznanych dotąd złóż, toteż Związek Radziecki, druga obecnie potęga gospodarcza świata po USA (ok. 75% produkcji USA), w wielu dziedzinach zajmuje bezapelacyjnie pierwsze miejsce. Grunty orne (ok. 230 mln ha) ponad dwukrotnie przewyższają zasoby całej Europy (bez ZSRR), lasy zaś (ok. 740 mln ha) stanowią 1/5 obszarów leśnych świata. O rozwoju techniki i nauki radzieckiej świadczą osiągnięcia w dziedzinie podboju kosmosu, energetyki jądrowej, produkcji samolotów ponaddźwiękowych. Ponad 800 wyższych uczelni przygotowuje kadry naukowe dla potrzeb gospodarki narodowej. Już obecnie co czwarty naukowiec świata - to pracownik nauki radzieckiej. Wszystkie te niewątpliwie imponujące osiągnięcia są wspólnym dziełem ludzi radzieckich ponad 100 narodowości, zamieszkujących Kraj Rad.