VISION PRZEDSTAWIA

JIMA CARREYA
W FILMIE

MILOŠA FORMANA
"CZŁOWIEK Z KSIĘŻYCA" (MAN ON THE MOON)

NAGRODY I NOMINACJE:
- JIM CARREY - ZŁOTY GLOB 2000 DLA NAJLEPSZEGO AKTORA KOMEDIOWEGO
- NOMINACJA DO ZŁOTEGO GLOBU 2000 W KATEGORII NAJLEPSZY FILM KOMEDIOWY
- MILOŠ FORMAN - NAGRODA ZA REŻYSERIĘ NA MFF 2000 W BERLINIE

POLSKA PREMIERA: 12 MAJA 2000

OBSADA:
Andy Kaufman: JIM CARREY
George Shapiro: DANNY DeVITO
Lynne Margules: COURTNEY LOVE
Bob Zmuda: PAUL GIAMATTI
Tony Clifton: TONY CLIFTON
Mynard Smith: VINCENT SCHIAVELLI
Ed Weinberger: PETER BONERZ
i inni

REALIZATORZY:
Reżyseria: MILOŠ FORMAN
Scenariusz: SCOTT ALEXANDER, LARRY KARASZEWSKI
Zdjęcia: ANASTAS MICHOS
Muzyka: R.E.M.
Scenografia: PATRIZIA VON BRANDENSTEIN
Kostiumy: JEFFREY KURLAND
Dźwięk: CHRIS NEWMAN
Montaż: CHRISTOPHER TELLEFSEN
LYNZEE KLINGMAN
Producenci: DANNY DeVITO
MICHAEL SHAMBERG
STACEY SHER
Producenci wykonawczy: GEORGE SHAPIRO,
HOWARD WEST
MICHAEL HAUSMAN
Produkcja: JERSEY FILM/CINEHAUS
przy współpracy SHAPIRO/WEST
dla MUTUAL FILM COMPANY
oraz UNIVERSAL PICTURES
USA 1999

Dystrybucja w Polsce: VISION FILM DISTRIBUTION COMPANY

Film barwny (DeLuxe Color), panoramiczny (PanavisionŽ).
Dolby digital/Digital DTS sound/SDDS (w zależności od wyposażenia kina).
Czas projekcji: 118 minut. Granica wieku: 15 lat

O FILMIE
Człowiek z Księżyca (Man on the Moon) to najnowszy film jednego z najwybitniejszych reżyserów świata Miloša Formana - Czecha, który od ponad trzydziestu lat przebywa i pracuje w Stanach Zjednoczonych. Niegdysiejszy współtwórca szkoły czeskiej (filmy: Czarny Piotruś, Miłość blondynki, Pali się moja panno), w USA zrealizował m.in. dwa obsypane OscaramiŽ arcydzieła - Lot nad kukułczym gniazdem i Amadeusza. Obydwa przyniosły mu OscaryŽ za reżyserię.
W swoich filmach Forman opowiada zazwyczaj o ludziach, którzy idą przez życie własnymi ścieżkami. Popadają przy tym w konflikt z zachowawczo myślącą częścią społeczeństwa, ale wielu ludziom pokazują, że mimo zakazów i nakazów można być i czuć się wolnym! Bohaterowie tych filmów, np. tytułowy bohater niedawnego Skandalisty Larry'ego Flynta, mogą budzić swym postępowaniem skrajne reakcje i kontrowersje, ale ogólny bilans zysków i strat wypada na ich korzyść.
Tak jest i tym razem: Człowiek z Księżyca opowiada o autentycznej postaci współczesnej pop kultury - żyjącym zaledwie 35 lat, niemniej i za życia, i po śmierci bardzo sławnym komiku estradowym i telewizyjnym, Andym Kaufmanie. Być może, gdyby pięć lat temu Michael Douglas nie wydał urodzinowego przyjęcia, film Człowiek z Księżyca nigdy by nie powstał. Wśród gości jubilata nie zabrakło Miloša Formana oraz znanego aktora, reżysera i producenta Danny'ego DeVito (Lot nad kukułczym gniazdem, Pełnia życia, Tajemnice Los Angeles, Inteligent w armii), który pamiętał Kaufmana z czasów, kiedy partnerował mu w sitcomie Taxi. Mówi Miloš Forman: Tak się złożyło, że Danny i ja usiedliśmy obok siebie. Z jakichś powodów zaczęliśmy rozmawiać o Andym Kaufmanie. Wiele lat temu oglądałem jego autorskie programy telewizyjne. Zawsze byłem zafascynowany nim samym, a także tym, że miał niezłomny charakter. Kiedy Danny opowiadał o Andym i swoich własnych doświadczeniach z Latką (postać, którą w sitcomie Taxi grywał Kaufman, red.) i Tonym Cliftonem (piosenkarz, którego Kaufman często naśladował, red.), powiedziałem mu: "to jest fantastyczne". Danny DeVito też zachował wspomnienia z tamtej rozmowy z Formanem. Ogarniał nas coraz większy entuzjazm, mówi aktor, aż w końcu Miloš powiedział: "z tego może wyjść wielki film".
W Człowieku z Księżyca, utrzymanym, tak jak większość dzieł Formana w tonacji tragikomicznej, raz jeszcze ujawniła się sympatia reżysera dla niekonwencjonalnych osobników, którzy przecierają nowe szlaki. Film jest krytycznym spojrzeniem twórcy o europejskich korzeniach na trywialną, masową rozrywkę amerykańską. Ilekroć Andy Kaufman próbuje podnieść ją na odrobinę wyższy poziom, tylekroć jest przywoływany do porządku albo przez publiczność swoich popisów estradowych albo przez szefów stacji telewizyjnych. Jedni i drudzy żądają od niego aby zaprzestał twórczych eksperymentów i wrócił do rozśmieszania rolą, w której jest uwielbiany: mechanika Latki Gravasa z głupkowatego sitcomu Taxi. W znamiennej scenie menedżer Andy'ego obwieszcza mu przez telefon, że ma dla niego złą wiadomość: "Taxi schodzi z anteny". Reakcja Kaufmana: "no dobrze, a jaka jest ta zła wiadomość?" Forman, oczywiście, podpisałby się też pod końcowym wezwaniem Kaufmana do wzajemnej miłości i solidarności. Staje się ono niejako przesłaniem całego filmu, jakże podobnym do przesłania wcześniejszych filmów mistrza: Odlotu, Hair, Valmonta.
Producenci Człowieka z Księżyca pragnęli, aby w filmie zawarte zostało całe życie Andy'ego Kaufmana - od jego dzieciństwa na Long Island, które upłynęło mu na marzeniach o telewizyjnej karierze, do śmierci na raka płuc w 1984 r. Mówi Scott Alexander: Niewiele wiedzieliśmy o życiu [Kaufmana], ponieważ nigdy nie było ono dokumentowane. Istniała pewna ilość artykułów w czasopismach, ale wszystkiego dowiedzieliśmy się dopiero z wywiadów, które przeprowadziliśmy z wszystkimi jego przyjaciółmi, z rodziną, z występującymi wespół z nim wykonawcami /.../.
Rolę Andy'ego Kaufmana zagrał brawurowo inny komik naszych czasów, Jim Carrey (Ace Ventura - psi detektyw, Ace Ventura - zew natury, Głupi i głupszy, Kłamca, kłamca, Telemaniak, Maska, Truman Show), który - jak powiedział w telewizyjnych materiałach reklamowych Miloš Forman - zasypiał z nią wieczorem i budził się rano. Po prostu przeistoczył się w Kaufmana. /.../ Czasami wydawało się, że w ciele Jima ukrywa się prawdziwy Andy, powiedziała producentka Człowieka z Księżyca Stacey Sher.
Nim ruszyła realizacja filmu, Carrey odbył szereg spotkań z rodziną i współpracownikami Kaufmana. Dopytywał się o to, jakim człowiekiem był jego bohater. Kiedy rozpoczęły się zdjęcia, mówi Lynne Margulies, wdowa po Andy'm Kaufmanie, Jim, Bob Zmuda (komik, przyjaciel Andy'ego; red.) i ja związaliśmy się ze sobą tak mocno, że przypominało to niemalże proces osmozy. Jim czerpał od nas informacje o ruchach ciała i modulacji głosu [Andy'ego]. Był w tym tak dokładny, że czasem, po nakręceniu sceny, nie mogliśmy się z Bobem nadziwić, skąd Jim wiedział, jak w niej zagrać. W ostatnich sekwencjach filmu ukazujących agonię Andy'ego Kaufmana, Carrey ujawnia nam niespodziewanie swój talent dramatyczny. Dziwnym zbiegiem okoliczności, Kaufman i Carrey przyszli na świat wprawdzie w różnych latach, ale tego samego dnia - 17 stycznia.
Osobliwością Człowieka z Księżyca jest wymieszanie - po obu stronach kamery - aktorów i realizatorów z autentycznymi dawnymi współpracownikami i przyjaciółmi Andy'ego Kaufmana. Samych siebie zagrali: piosenkarz Tony Clifton i zapaśnik Jerry Lawler. Wspomniany już i cytowany Danny De Vito wykreował postać menedżera, George'a Shapiro, który utorował Kaufmanowi drogę do telewizji, podczas gdy prawdziwy George Shapiro pełnił funkcję jednego z producentów wykonawczych filmu. Wdowa po Kaufmanie, Lynne Margulies (na ekranie: Courtney Love, znana m.in. ze Skandalisty Larry'ego Flynta) oraz jego przyjaciel, komik Bob Zmuda (na ekranie: Paul Giamatti, który grał m.in. w filmach Mój chłopak się żeni, Jej wysokość Afrodyta, Donnie Brasco, Szeregowiec Ryan, Negocjator) stali się nieoficjalnymi konsultantami Człowieka z Księżyca, podobnie zresztą jak Shapiro. Na planie stawiła się również, prawie w komplecie, autentyczna obsada sitcomu Taxi: Judd Hirsh, Marilu Henner, Christopher Lloyd, Jeff Conaway i Carol Kane. W filmie wystąpili również, ale już nie w rolach samych siebie, Lynne Margulies, inni członkowie rodziny Kaufmana oraz Bob Zmuda.
Scenarzystami Człowieka z Księżyca są Scott Alexander i Larry Karaszewski, którzy sygnowali swymi podpisami także scenariusze dwóch innych filmów biograficznych. Pierwszym z nich był Ed Wood Tima Burtona, drugim, nagrodzony Złotym Globem, Skandalista Larry Flynt Formana.
Zdjęcia do Człowieka z Księżyca rozpoczęły się w studiach wytwórni Universal w lipcu 1998 r. Licząca ponad sto osób ekipa realizowała je w ponad trzydziestu miejscach Nowego Jorku i Los Angeles, przeważnie związanych z życiem i twórczością Andy'ego Kaufmana.
Scenografię zaprojektowała Patrizia Von Brandenstein (OscarŽ za scenografię Amadeusza Miloša Formana, nominacje do OscaraŽ za scenografię w filmach Ragtime Formana i Nietykalni Briana DePalmy).
Twórcą kostiumów był Jeffrey Kurland, kostiumograf większości filmów Woody'ego Allena, m.in. takich jak Strzały na Broadwayu, Wszyscy mówią: kocham cię, Tajemnica morderstwa na Manhattanie, Mężowie i żony, Purpurowa róża z Kairu.
Zdjęcia są dziełem Anastasa Michosa, który był operatorem na planie poprzedniego filmu Formana - Skandalisty Larry'ego Flynta. Mówi Michos: Miloš [Forman] jest, jeśli chodzi o jego styl filmowania, w dużym stopniu realistą. Uwielbia przypadek, a przynajmniej zaplanowany przypadek. Tak więc wszystkie ujęcia inscenizowaliśmy w taki sposób, żeby nie wyglądały na inscenizowane. On lubi widzieć aktorów na planie i na bieżąco decydować, jak mają się poruszać. Dzięki temu mają oni pewien margines swobody, co na ekranie wygląda naturalnie.
Muzykę - w tym piosenkę tytułową, wylansowaną w 1992 r. dla uczczenia pamięci Andy'ego Kaufmana - skomponował i wykonał zespół REM. Grupa powstała w 1980 r. i od tamtej pory cieszy się opinią jednej z najbardziej przodujących grup we współczesnej muzyce rozrywkowej. Debiutancki album zespołu REM - Murmur - uznany został przez czasopismo Rolling Stone Magazine za album roku 1980. W 1999 r. ukazał się jedenasty album zespołu, zatytułowany Up. Za jeden z wcześniejszych - Out of Time - grupa otrzymała nagrodę Grammy, podobnie jak za piosenkę Losing My Religion.
Zapewne nieuniknione będą porównania Człowieka z Księżyca z filmem Boba Fosse'a Lenny, którego tytułowy bohater Lenny Bruce był również kontrowersyjnym (w stopniu znacznie większym niż Kaufman) amerykańskim komikiem. Jedna różnica od razu rzuca się w oczy. Fosse nakręcił film w zasadzie kameralny, na czarno-białej taśmie i w standardowym formacie. Człowiek z Księżyca ma posmak pełnego rozmachu widowiska. Jest obrazem barwnym i panoramicznym, w którym jednakże, w gąszczu efektownych scen rozgrywających się na klubowych estradach oraz w studiach telewizyjnych, nie uległo przyćmieniu to, co najważniejsze: frapujące losy barwnej postaci - Andy'ego Kaufmana.

KIM BYŁ ANDY KAUFMAN?
Uchodził za jednego z najbardziej nowatorskich, ale i najbardziej ekscentrycznych komików estradowych i telewizyjnych swoich czasów, tzn. drugiej połowy lat 70. i pierwszej połowy 80. Po mistrzowsku władając emocjami widzów, potrafił sprowokować ich do śmiechu, łez lub milczenia; potrafił też wywołać swymi występami awantury. Do Andy'ego przylgnęły różne miana, np. kawalarz-nihilista albo komik-dadaista, ale on sam zawsze nazywał siebie po prostu człowiekiem tańca i piosenki.
Andy Kaufman urodził się w New York City 17 stycznia 1949 r. Wczesną młodość spędził na Long Island. Karierę komika estradowego rozpoczął od szeregu występów w klubach Improv (gdzie po raz pierwszy ujrzał go przyszły reżyser Człowieka z Księżyca Miloš Forman) i Catch A Rising Star. Pierwszym sygnałem, że zostanie gwiazdorem stał się jego debiut przed kamerami telewizyjnymi - w programie sieci NBC Saturday Night Live. Andy śpiewał w nim piosenkę Mighty Mouse. Status gwiazdora Andy Kaufman zapewnił sobie grając uroczego mechanika Latkę Gravasa w wyróżnionym nagrodą Emmy sitcomie Taxi, emitowanym pomiędzy 12 sierpnia 1978 r. a 27 lipca 1983 r.
W 1979 r. Kaufman rozpoczął niezbyt chlubny rozdział swojej kariery - jako komik-zapaśnik staczający pojedynki z kobietami. Innym legendarnym wydarzeniem, które przyciągnęło uwagę opinii publicznej, była walka Kaufmana z autentycznym zapaśnikiem Jerry'm Lawlerem w 1982 r.
Mówi wdowa po Andy'm Kaufmanie, Lynne Margulies: [Andy] czuł, że jego życiową misją jest nie tylko zabawianie ludzi, ale również wprawianie ich w zakłopotanie, sprawianie, by czuli się zażenowani, doprowadzanie ich do szaleństwa. Dla niego to właśnie było czystą rozrywką. Bawił widzów i widzowie go bawili, złoszcząc się na niego, co on wprost uwielbiał.
Mówi przyjaciel i współpracownik Kaufmana, Bob Zmuda: Z dwóch najważniejszych innowacji, jakie Andy Kaufman wprowadził do amerykańskiego komizmu, jedna polegała na tym, że był on pierwszym komikiem, który mawiał: "Nie troszcz się o to, by być lubianym przez publiczność". Te słowa nie zostały wysłuchane - komicy zawsze chcieli, żeby ich kochano, a tymczasem Kaufman mówił: "Pożegnajcie się z tym raz na zawsze".Istotą drugiej innowacji stało się przeświadczenie, że komik nie musi być śmieszny. Musi być interesujący, nie może nudzić, ale wcale nie musi ciągle robić "ha ha ha".
Andy Kaufman zmarł w wieku 35 lat 16 maja 1984 r. na raka płuc, ale jego duch nie umarł wraz z nim. Długo jeszcze inspirował wielu współczesnych komików, takich jak Robin Williams, Jay Leno, Garry Shanding, czy Richard Lewis.

STRESZCZENIE
Rzecz dzieje się w Stanach Zjednoczonych. Komik Andy Kaufman (JIM CARREY) rozpoczyna opowieść o swoim życiu. W dzieciństwie marzył o występach w telewizji. Do połowy lat 70. gościł na scenach niewielkich klubów w Los Angeles zabawiając publiczność m.in. naśladowaniem Elvisa Presleya. Właśnie numer z Presleyem okazał się tym, w którym po raz pierwszy całkowicie zaakceptowała Andy'ego publiczność
Agent George Shapiro (DANNY DeVITO) angażuje Andy'ego do słynnego programu telewizyjnego Saturday Night Live. Andy otrzymuje następnie propozycję stałych występów w nowym sitcomie Taxi. Przyjmuje ją niechętnie i pod warunkiem, że producenci zagwarantują epizodyczną rolę jego przyjacielowi Tony'emu Cliftonowi, piosenkarzowi, znanemu ze znieważania publiczności. Jakkolwiek Clifton istnieje w rzeczywistości, George przekonuje się niebawem, że to Andy lub inny jego przyjaciel Bob Zmuda (PAUL GIAMATTI). Sitcom Taxi odnosi sukces, ale Andy'emu marzą się większe osiągnięcia. Komik ma być gwiazdą własnego show na szklanym ekranie, lecz to, co w nim prezentuje, wydaje się szefom stacji telewizyjnej zbyt ekstrawaganckie. Andy podejmuje kolejną próbę, tym razem rozśmieszając widzów jako... zapaśnik, który walczy na macie z kobietami! Przy tej okazji poznaje swoją przyszłą żonę Lynne Margulies (COURTNEY LOVE), ale popada w konflikt z zawodowym zapaśnikiem Jerry'm Lawlerem (JERRY LAWLER we własnej osobie). Obaj potrafią jednak nadać temu zatargowi znamiona zaplanowanego numeru rozrywkowego.
Sława Andy'ego zaczyna jednak przygasać. Dotychczasowi fani odwracają się od niego. Jedni uważają, że przestał być zabawny, drudzy mają mu za złe nieprzyzwoite dowcipy. Dotkliwej porażki doznaje w klubie studenckim, gdzie publiczność domaga się od niego, by grał dla niej Latkę Gravasa. Ludzie, wraz z którymi Andy medytował, oznajmiają mu, że nie chcą go więcej widzieć. Sitcom Taxi zostaje zdjęty z wizji. Nim Andy ponownie zatriumfuje na występie w Carnegie Hall, dowie się, że ma raka płuc. Kiedy podzieli się tą smutną wiadomością z najbliższymi: Lynne, George'm i Bobem, początkowo żadne z nich nie da jej wiary. Wszyscy troje wielokrotnie byli świadkami sytuacji, w których nie było wiadomo, czy Andy mówi serio czy znowu żartuje. Bob i George mają nadzieję, że i tym razem to tylko ponury dowcip ich przyjaciela. Zastanawiają się nawet, jak sprzedać go publiczności. Lecz komik nie żartuje. Wkrótce potem umiera. Zgodnie z ostatnią wolą zmarłego, jego pogrzeb przypomina show. Z zawieszonego nad katafalkiem z trumną, olbrzymiego ekranu przemawia uśmiechnięty Andy Kaufman, zwracając się do uczestników pogrzebu z apelem, by sprawili, że między ludźmi zatriumfuje miłość.

SYLWETKI
MILOŠ FORMAN (reżyser) jest jednym z najwybitniejszych filmowców w historii kina. Dwukrotnie nagrodzony OscaremŽ za reżyserię (Lot nad kukułczym gniazdem, Amadeusz), był po raz trzeci nominowany do OscaraŽ w tej samej kategorii za realizację Skandalisty Larry'ego Flynta. Film Lot nad kukułczym gniazdem, zaliczany do największych arcydzieł w dziejach sztuki filmowej - zdobył w sumie pięć OscarówŽ, a Amadeusz aż osiem.
Miloš Forman urodził się w roku 1932 w miejscowości Caslav, w środkowej Czechosłowacji. Kiedy miał dziewięć lat, jego rodzice zostali aresztowani przez Gestapo; wkrótce potem zginęli w obozie koncentracyjnym. Małym Milošem i dwójką jego starszych braci zajęli się krewni. Miloš Forman rozpoczął swoją edukację w szkole dla dzieci osieroconych podczas wojny; wtedy zainteresował się teatrem i kinem, ze szczególnym upodobaniem oglądając burleski Bustera Keatona i Charlie'go Chaplina oraz westerny Johna Forda. Forman studiował na Wydziale Filmowym Akademii Sztuki (FAMU) w Pradze. W latach 60., wraz z Ivanem Passerem, Jiřim Menzlem i innymi reżyserami, przyczynił się do międzynarodowych sukcesów słynnej szkoły czeskiej. Do tego nurtu zaliczają się trzy filmy Formana: Czarny Piotruś (którym, w 1963 r., debiutował w pełnym metrażu), rewelacyjna Miłość blondynki oraz Pali się moja panno - jego pierwszy film barwny, którego koproducentem był Carlo Ponti. Zarówno Miłość blondynki, jak i Pali się moja panno nominowano do OscaraŽ w kategorii najlepszy film obcojęzyczny.
Kiedy w sierpniu 1968 roku armie państw Układu Warszawskiego wkroczyły do Czechosłowacji, aby zdławić praską wiosnę, Forman przebywał w Paryżu, gdzie negocjował warunki nakręcenia swego pierwszego filmu amerykańskiego. Na krótko powrócił do Pragi, a potem na stałe wyemigrował do USA. W Nowym Jorku zrealizował uroczą komedię o młodzieży hipisowskiej Taking Off (TVP: Odlot), utrzymaną w duchu jego czeskich filmów, wyróżnioną Nagrodą Jury na festiwalu w Cannes w roku 1971. W rok później uczestniczył w zbiorowej realizacji dokumentalnego filmu o Olimpiadzie w Monachium, zatytułowanego Visions of Eight. Następnie zrealizował filmy: Lot nad kukułczym gniazdem (1975), Hair (1979), Ragtime (1981), Amadeusz (1984, zdjęcia w Czechosłowacji!), Valmont (1989, TVP: Valmont), Skandalista Larry Flynt (1996; obok nominacji do OscaraŽ za reżyserię - Złoty Niedźwiedź na festiwalu filmowym w Berlinie), Człowiek z Księżyca (1999). W roku 1996, nakładem wydawnictwa Videograf II ukazała się na polskim rynku autobiografia Miloša Formana, napisana wspólnie z Janem Novakiem, Moje dwa światy.

JIM CARREY (Andy Kaufman) należy do najpopularniejszych współczesnych komików Hollywoodu. Filmy z jego udziałem prawie zawsze przynoszą producentom krociowe zyski. Carrey pochodzi z Kanady. W komediowych klubach w Toronto zaczął występować mając 15 lat. W roku 1981 r. przeniósł się do Los Angeles, gdzie wkrótce rozpoczął regularne występy w słynnym Comedy Store. W roku 1982 zagrał swoje pierwsze duże role w telewizji (serial NBC Duck Factory) i w filmie (wampiryczna komedia Once Bitten, w której partnerował Lauren Hutton). Wystąpił następnie w kilku innych filmach, wśród których były tak znane jak Peggy Sue wyszła za mąż Francisa Coppoli i The Dead Pool Clinta Eastwooda. Największe sukcesy na dużym ekranie Jim Carrey odniósł w latach 90., dzięki następującym komediom: Ace Ventura - psi detektyw, Maska (nic wspólnego z filmem Petera Bogdanovicha pod tym samym tytułem), Głupi i głupszy, Ace Ventura - zew natury, Telemaniak, Kłamca, kłamca, Truman Show (ten ostatni film jest dziełem wybitnym, wyreżyserowanym przez Petera Weira). Po ukończeniu zdjęć do Człowieka z Księżyca, Jim Carrey zagrał pod kierunkiem Rona Howarda w filmie "Dr Seuss" How The Grinch Stole Christmas, a następnie u braci Farrelly w filmie Me, Myself and Irene.