Chrząszcze należące do tej rodziny wyróżniają się głową wyciągniętą w ryjek o rozmaitej długości i kształcie, na którego końcu znajduje się aparat gębowy gryzący, nie posiadający wargi górnej. Pokrój ryjka i osadzonych na nim po bokach kolankowato zgiętych czułków jest podstawą podziału systematycznego tej rodziny. Czułki 8-12 członowe mają pierwszy człon wydłużony, prosty, ostatnie zaś człony - mniej lub bardziej zgrubiałe - tworzą szczelinę, wrzecionowatą buławkę.
    Ryjek może być:

• długi i cienki, długości reszty ciała,
• gruby i średniodługi,
• stosunkowo krótki i płatowato rozszerzony,
• bardzo krótki.

    W Polsce występuje około 130 rodzajów (ponad 800 gatunków) w kilkunastu podrodzinach. Według Eschericha można tę rodzinę podzielić na dwie grupy: Orthoceri i Gonatoceri.
    Grupa Gonatoceri (kolankorożne) ma czułki zgięte kolankowato, tzn. pierwszy człon jest silnie wydłużony,a więc zagięte pod kątem prostym. U ryjkowców z długim ryjkiem (Rhynchaeides) ryjek jest cienki i wygięty (rzadko gruby i krótki). Oczy są zwykle poprzecznie ustawione i prawie tak szerokie jak ryjek w swym najcieńczym miejscu. U ryjkowców z krótkim ryjkiem (Curculionides) ryjek jest gruby, krótki i od góry często spłaszczony. Oczy są okrągłąwe i węższe niż grubość ryjka. Są one zawsze umieszczone po bokach głowy u nasady ryjka pod brzegiem czoła.
    Grupa Orthoceri (prostorogie) nie ma kolankowatych czułków; chrząszcze mają czułki proste. Pierwszy człon nie jest tak długi jak pozostałe razem wzięte. Do grupy tej należą tutkarze (podrodzina Rhynchitinae) i występujące często w biocenozach leśnych choć bez znaczenia gospodarczego pędrusie (podrodzina Apionidae).
    Ryjek ma podłużne bruzdki lub okrągłe zagłębienia, w które wchodzi pierwszy człon czułków. Kształt tych bruzdek jest również cechą systematyczną.
    Chrząszcze należące do tej rodziny mają różną wielkość - od kilku do 21 mm długości. Ciało ich jest przeważnie krępe, jajkowate lub nieco wydłużone, pokryte łuskami lub włoskami. Przedtułów może mieć różny kształt. Twarde pokrywy, wysoko sklepione i urzeźbione, nie zawsze zasłaniają cały odwłok. Tylnych skrzydeł u niektórych gatunków brak, a jeśli występują mają zredukowane użyłkowanie. Przy uwstecznionych skrzydłach lotnych pokrywy są najczęściej zrośnięte.
    Nogi chrząszczy są silnie zbudowane. Mają uda zaopatrzone w kolcowate, ostre wyrostki. Stopy nóg są 4 członowe, przy czym trzeci człon bywa silnie wykrojony. U nielicznych gatunków tylne nogi są skoczne.
    Ubarwienie chrząszczy może być różne - szare lub o barwach żywych i dość często z matalicznym połyskiem.
    Eucephaliczne, białawe beznogie i miękkie larwy są ślepe i przeważnie łukowato zgięte. Te czerwiowate i słąbo owłosione larwy mają tylko głowę i narządy pyszczkowate pokryte chityną.

    Zarówno chrząszcze jak i larwy są roślinożercami. Różnią się jednak trybem życia. Jedne gatunki żerują na kwiatach i liścich inne zaś na korzeniach w ziemi lub w owocach. Różnią się także jakością pożywienia. Pewne gatunki ryjkowców są monofagami, inne zaś żerują na rozmaitych roślinach w zależności od okoliczności w jakich się znajdują. Ogółem biorąc, ryjkowcowate są szkodnikami fizjologicznymi.
    Generacja ryjkowcowatych jest zwykle jednoroczna, lecz może być także 2-letnia. Postacie dorosłe żyją do 3 lat, nie tracąc zdolności rozrodu.
    W przeciwieństwie do korników samice ryjkowców nie wgryzają się do tkanek rośliny w celu złożenia jaj, lecz wygryzają tylko małą jamkę.
    Oprócz gatunków szkodliwych występują gatunki związane tylko ze ścółką, a więc mające znaczenie w procesach glebotwórczych. Wśród nich należy wymienić np.  Caenopsis fissirostris Walton., występujący w opadłych liściach i rozkładających się pniakach, Omias forticornis Boh. - w ścółce liściastej w okolicach górskich, Adexius scrobipennis Gyll. - w maju w okolicach górskich, Cotaster uniceps Boh. - w ściółce z zimującą postacią dorosłą, i Acalles sp., którego chrząszcz zimuje w ściółce w liściastych i iglastych drzewostanach. Jego szare larwy podobne do gąsienic, długości do 1 cm, spotykane są w lipcu i sierpniu.

    Szkody gospodarcze wyrządzają albo chrząszcze (wtedy larwy są nieszkodliwe) albo larwy (wtedy żer chrząszczy jest gospodarczo obojętny). Są jednak gatunki wyrządzające szkody zarówno w stadium chrząszcza jak i stadium larwy.

    Szkodliwość tych gatunków polega głównie na skutkach jakie powoduje żerowanie ich larw.

    Larwy żywią się korzeniami (podobnie jak pędraki), chrząszcze zaś na ogół są pollifagami żywiącymi się organami asymilacyjnymi młdych drzew liściastych i iglastych.