PANORAMA RACŁAWICKA

Powstała we Lwowie na przełomie I.1893-1894 dla uczczenia 100 rocznicy insurekcji kościuszkowskiej oraz przydania atrakcyjności przygotowywanej w mieście Wystawie Krajowej. Inicjatorem wykonania monumentalnego malowidła był Jan Styka (1858-1925), z którym współpracę podjął znakomity batalista Wojciech Kossak (1857-1942), a także doświadczony monachijski pejzażysta Ludwik Boller. Przedsięwzięciu patronował powołany w styczniu 1893 r. Komitet Organizacyjny Panoramy Racławickiej z Ludwikiem Kubalą na czele. Zgodnie z zamysłem J. Styki tematem panoramy miała stać się owiana legendą narodową zwycięska pierwsza bitwa żołnierzy T. Kościuszki stoczona 4 IV 1794 r. pod Racławicami. W lipcu 1893 r. gotowa była rotunda (proj. Ludwik Ramułt) wzniesiona na terenach Wystawy Krajowej, w niej zawieszono płótno składające się z 14 brytów wysokości 15 m i długości 116 m. Skład zespołu powiększyli Tadeusz Popiel, Teodor Axentowicz, Zygmunt Rozwadowski, Włodzimierz Tetmajer, Michał Sozański i Wincenty Wodzinowski. Do pracy na zagruntowanym płótnie artyści przystąpili 26 VII I 1893 r., a już  28 V 1894 r. nastąpiło przekazanie malowidła, wtedy też przyszła kolej na aranżację sztucznego terenu. Otwarcia Panoramy Racławickiej 5 VI 1894 r. dokonał austriacki arcyksiążę Karol Ludwik. Panoramę zaczęły odwiedzać niezliczone wycieczki, także z zaboru pruskiego (władze carskie nie zezwalały na organizowanie ich), malowidło odniosło pełny sukces. W I. 1896-1897 Panorama była wystawiana w Budapeszcie, gdzie obejrzało ją ponad 800 tys. osób.  9 IV 1944 r. została znacznie uszkodzona na skutek bombardowania lotniczego. W związku z tym nawinięto ją na walec i przeniesiono do klasztoru Bernardynów (16 VI 1944). W lipcu 1946 r. władze radzieckie przekazały malowidło Polsce. Zdeponowane we Wrocławiu wiele lat czekało na odrestaurowanie i udostępnienie społeczeństwu. Wprawdzie w 1966 r. przystąpiono przy ul. J. E. Purkyniego do budowy rotundy (proj. Ewa i Marek Dziekońscy), ale w 1970 r., gdy obiekt był pod dachem, prace budowlane przerwano. Dopiero 10 X 1980 r. pod przewodnictwem prof. Alfreda Jahna zawiązał się trzeci z kolei Społeczny Komitet PR, którego inicjatywa zyskała poparcie u władz. Prace w rotundzie wznowiono, przystępując jednocześnie do renowacji malowidła, które tymczasem znalazło się w Warszawie i trzeba je było ponownie sprowadzić do Wrocławia. Kierownictwo nad zespołem konserwatorskim objął Stanisław Filipiak. Otwarcie Panoramy Racławickiej, będącej oddziałem Muzeum Narodowego odbyło się 14 VI 1985 r. Codziennie odwiedza rotundę ok. 1600 osób z kraju i zagranicy.