KOŚCIÓŁ ŚW. KRZYŻA na Ostrowie Tumskim został ufundowany przez Henryka Probusa 11 I 1288 r., stając się - obok katedry - dominantą Ostrowa Tumskiego i zarazem drugim kościołem w hierarchii świątyń Wrocławia. Był to też pierwszy dwukondygnacyjny kościół na śląsku. Budowa rozpoczęła się w 1288 r. od prezbiterium, które było gotowe w 1295 lub 1301 r. Poświęcenia dolnego kościoła pw. Św. Bartłomieja dokonał w 1295 r. bp Jan I I Romka. Budowę górnego kościoła, trwającą do 1350 r., prowadził od 1327 r. bp Nankier, którego płyta nagrobna znajduje się od 1908 r. w kościele dolnym. Kościół dolny, wyłączony z funkcji sakralnych w 1632 r., ponownie zaczął je pełnić dopiero w 1924 r. (obecnie służy potrzebom duszpasterstwa greckokatolickiego). W 1812 r. kościół Św. Krzyża stał się świątynią patronacką parafii katedralnej i jego część górna zaczęła wówczas pełnić funkcję kościoła polskiego. W 1945 r. kościół uległ zniszczeniu w 25%. Odbudowa nastąpiła w I. 1947-1948 i 1956-1957. Gotycki kościół wzniesiony został na planie krzyża, przy czym górny i dolny (oba w układzie halowym) mają po trzy nawy. W dolnym zastosowano sklepienia krzyżowo-żebrowe, w górnym zaś gwiaździste w nawie głównej i trójdzielne w nawach bocznych. Obie wieże pochodzą z XIV w.