KATEDRA ŚW. JANA CHRZCICIELA na Ostrowie Tumskim powstała w wyniku utworzenia przez Bolesława Chrobrego w 1000 r. biskupstwa wrocławskiego. Pierwsza katedra znajdowała się prawdopodobnie w tym samym miejscu, w którym wznosi się obecna, i była jednocześnie pierwszym kościołem parafialnym tego miasta. Był to obiekt murowany, kamienny, przypuszczalnie dość skromną bazyliką z dwiema wieżami. Zniszczona częściowo w czasie nawrotu pogaństwa po śmierci Mieszka II (zm. 1034) i najazdu czeskiego Brzetysława (1038-1039) została odbudowana po odzyskaniu Śląska przez Kazimierza Odnowiciela, za rządów bp. Hieronima (1051-1062). W tym samym miejscu stanęła z kolei katedra romańska. Jej budowę podjął w 1158 r. przybyły z Płocka bp Walter z Malonne (1149-1169), a dokończenie owego dzieła przypadło na czasy bp. Żyrosława II (1170-1198). Wzniesiona z kamienia trójnawowa bazylika z transeptem i dwiema wieżami po stronie zachodniej była budowlą wysokiej rangi architektonicznej, najbardziej monumentalną we Wrocławiu. Budowa trzeciej katedry, gotyckiej, która niezależnie od licznych pożarów i zniszczeń ostatniej wojny przetrwała do dziś, rozpoczęła się w 1244 r., za czasów bp. Tomasza I z rodu Rawiczów (1232-1268). Dzieło to podjęto z uwagi na występuj†ce zapotrzebowanie na większą świątynię. Poświęcenia nowego prezbiterium, wzniesionego na wschód od poprzedniego, dokonał bp Tomasz II w dniu 24 III 1272 r. Budowę aktywnie wspierali wnukowie św. Jadwigi i Henryka Brodatego, Bolesław II Rogatka i Henryk III Biały, ofiarując drewno i pieniądze wybijane we wrocławskiej mennicy. Prace przy wznoszeniu korpusu nawowego rozpoczęły się najpewniej za bp. Jana Romki (1292-1301 ), prawdopodobnie od stawiania wież zachodnich. Dokończenie budowy nowych naw przypadło w udziale bp. Nankierowi, którego rządy w diecezji wrocławskiej trwały od 1327 do 1341 r.
Monumentalna gotycka bazylika z trójprzęsłowym prezbiterium i sześcioprzęsłowym korpusem nawowym oraz bocznymi nawami i czterema wieżami była w zasadzie gotowa przed 1350 r., ale liczne prace trwały w katedrze całe następne dziesięciolecia. Z ważniejszych elementów, których powstanie przypadło na okres późniejszy, należy wymienić zwłaszcza kaplicę Mariacką, zwaną też małym prezbiterium, wzniesioną w I. 1354-1361, za bp. Przecława z Pogorzeli (1342-1376), której budowniczym był mistrz Pieszko. Liczne gotyckie kaplice boczne powstawały od XIV w. do 1408 r., w 1373 r. zainstalowano na szczycie zachodnim pierwszy zegar, a swą obecną wysokość zachodnia wieża północna osiągnęła dopiero w 1416 r., otrzymując zarazem gotycki hełm. W XVI w. obie wieże zachodnie zwieńczono hełmami renesansowymi, a za rządów bp. Franciszka Ludwika Neuburga (1683-1732) budowla została zbarokizowana. Przybywały też nowe kaplice. W 1759 r. spłonęły hełmy wież, które w 1762 nakryto daszkami namiotowymi. Formy gotyckie przywrócono katedrze w trakcie remontów przeprowadzonych w latach 1873-1875, a w latach 1913-1914 i w 1922 r. wieże zachodnie otrzymały hełmy pseudogotyckie. Zniszczenia katedry w 1945 roku oceniano na 75% wliczając w to straty cennego wyposażenia z ołtarzem głównym i wielkimi organami  z początku XIX wieku.