Polska Partia Robotnicza
Partia komunistyczna, utworzona w 1942 r. na mocy decyzji Międzynarodówki
Komunistycznej. Jej programem była:
- walka zbrojna z Niemcami,
- rewolucyjna przebudowa powojennej Polski,
- ścisły związek z ZSRR (PPR i państwa polskiego).
Utworzyła:
- Gwardię Ludową (1942 r.),
- Związek Walki Młodych (1943 r.),
- Armię Ludową i Krajową Radę Narodową (1944
r.).
PPR nie uznawała legalności władz państwa polskiego na uchodźstwie. Od 1944 r. na
terenach wyzwolonych przejmowała władzę i tworzyła system polityczny (KRN, PKWN, Rząd Tymczasowy) z zakresem samodzielności oraz
kompetencjami określonymi przez władze sowieckie. Dysponując wojskiem, policją
polityczną (Urząd Bezpieczeństwa) i propagandą zwalczała Polskie Państwo Podziemne.
Do 1947 umocniła swoją pozycję, przełamując terrorem opór legalnej opozycji (PSL) i
podziemia, dążyła zarazem do uzyskania poparcia różnych grup społecznych dla
przebudowy kraju (reforma rolna, upaństwowienie przemysłu i handlu, zasiedlenie Ziem
Zachodnich i Północnych). W 1948 r. rozpoczęła szybką stalinizację Polski
(przekształcanie państwa i gospodarki wg wzorów sowieckich). Czołowymi działaczami
byli: Marceli Nowotko, Bolesław Mołojec, Paweł Finder (zginęli podczas wojny, W. Gomułka, B.
Bierut. W 1948 r. połączyła się z Polską Partią Socjalistyczną, tworząc PZPR.
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
Partia komunistyczna utworzona 15 XII 1948 r. na Kongresie Zjednoczeniowym PPR i PPS (jednocześnie I Zjazd PZPR). Powstała na warunkach narzuconych
przez kierownictwo PPR, po wyeliminowaniu z PPS niezależnych
przywódców i przeprowadzeniu masowej czystki wśród członków (usunięcie ponad 82
tys. osób). Do 1989 r. odgrywała rolę kierowniczą w systemie politycznym i gospodarce
Polski.
Podstawa ideowa - marksizm-leninizm
Cel perspektywiczny - zbudowanie w Polsce ustroju socjalistycznego
Zasada życia wewnątrzpartyjnego - centralizm demokratyczny
Struktura organizacyjna - tworzona wg zasady produkcyjno-terytorialnej (podstawowe ogniwo:
podstawowa organizacja partyjna (POP) w zakładzie pracy, instytucji, organizacji)
Najwyższa władza - Zjazd PZPR, a między Zjazdami Komitet Centralny (KC)
Dominująca pozycja zawodowego aparatu partyjnego w Biurze Politycznym (ścisła grupa
kierownicza), sekretariacie KC i jego wydziałach, organach wykonawczych (egzekutywach)
komitetów wojewódzkich i innych instancji. Na czele partii stoi I sekretarz KC. Kolejno
tę funkcję pełnili (do 1954 r. Przewodniczący KC): Bolesław
Bierut (21 grudzień 1948 r. - 12 marzec 1956 r.), Edward
Ochab (20 marzec 1956 r. - 21 październik 1956 r.), Władysław Gomułka (21 październik 1956 r. - 20
grudzień 1970 r.), Edward Gierek (20 grudzień
1970 r. - 6 wrzesień 1980 r.), Stanisław Kania (6
wrzesień 1980 r. - 18 październik 1981 r.), Wojciech
Jaruzelski (18 październik 1981 r. - 29 lipiec 1989 r.), Mieczysław Rakowski (29 lipiec 1989 r. - 27
styczeń 1990 r.).
PZPR kontynuowała politykę PPR sformułowaną w okresie od lipca
do września 1948 r., po odsunięciu sekretarza generalnego, Władysława Gomułki (pod zarzutem odchylenia
"prawicowo-nacjonalistycznego"). Realizowała program przyspieszonej
stalinizacji Polski - m.in. tworzenie systemu instytucji państwowych i organizacji
społeczno-politycznych kontrolowanych przez partię komunistyczną, budowa przemysłu,
głównie ciężkiego, kolektywizacja rolnictwa, rozbudowa instytucji i środków represji
w ramach Planu 6-letniego.
Po śmierci Stalina w 1953 r. następuje stopniowa krytyka
wcześniejszej polityki partii, nasilona po XX Zjeździe KPZR
(luty 1956 r.), śmierci Bieruta oraz
wystąpieniach robotniczych w Poznaniu, związana z walką frakcyjną w KC i Biurze
Politycznym (tzw. puławianie i natolińczycy). Nastąpiło wyeliminowanie części
przywódców, obciążanych odpowiedzialnością za dotychczasową politykę (Jakub
Berman, Hilary Minc).
W październiku 1956 r. nastąpił zwrot polityczny (przesilenie październikowe),
poparty przez większość społeczeństwa - powrót Gomułki
do życia politycznego, częściowa demokratyzacja systemu sprawowania władzy państwowej
i modernizacja polityki gospodarczej bez istotnych zmian wewnętrznych w PZPR. W
następnych latach następuje rywalizacja zwolenników kontynuacji ograniczonych refom
(rewizjonistów) z rzecznikami zachowania istniejącego systemu politycznego i
gospodarczego (dogmatycy) przy utrzymywaniu przez Władysława
Gomułkę pozycji arbitra. Po 1960 r. następuje stopniowa eliminacja
"puławian" i wzrost wpływów grupy związanej z ministrem spraw wewnętrznych,
gen. M. Moczarem, z próbą wykorzystania przez nią studentów w celu przejęcia władzy
(wydarzenia marcowe 1968 r.).
W grudniu 1970 r. po grudniowym buncie robotniczym na Wybrzeżu zmiana kierownictwa
PZPR (funkcję I sekretarza objął Edward Gierek)
i polityki, głównie ekonomicznej (koncepcja szybkiego rozwoju gospodarczego przy
wykorzystaniu kredytów zagranicznych, rozwój konsumpcji) przy jednoczesnym dążeniu do
utrwalenia systemu politycznego. W 1976 r. wprowadzono do Konstytucji
PRL zapis o PZPR jako o "przewodniej sile społeczeństwa". Od 1975 r. w
warunkach załamywania się polityki "dynamicznego rozwoju" początek tzw.
"propagandy sukcesu". W tym czasie wystąpił gwałtowny wzrost liczby
członków partii (w latach 1976-80 ponad 1 mln nowo przyjętych, łącznie w 1980 r. -
3150 tys. członków (!)).
W latach 1980-81 występują spory wewnętrzne, połączone z narastającą
konfrontacją z NSZZ "Solidarność", polityka "socjalistycznej
odnowy" (ograniczonej modernizacji systemu politycznego i reform gospodarczych),
samorzutna aktywność części członków PZPR, m.in. tworzenie porozumień pomiędzy
POPami - tzw. struktur poziomych. Jednocześni następuje spadek liczby członków,
głównie w środowiskach robotniczych, do ok. 2 mln. Od okresu stanu wojennego następuje
spór zwolenników zasadniczej przebudowy partii i państwa ("liberałowie", o
orientacji głównie socjaldemokratycznej) z jej przeciwnikami (tzw. beton), w warunkach
chronicznego kryzysu gospodarczego gospodarczego i politycznego. W latach 1988-1989
koncepcja Okrągłego Stołu i zawarcie porozumienia z głównymi siłami opozycji
politycznej ("Solidarność"). Po przegranych wyborach parlamentarnych w czerwcu
1989 r. oddanie władzy. 27 stycznia 1990 r. miał miejsce ostatni, XI Zjazd PZPR, na
którym podjęto decyzję o samorozwiązaniu (część członków utworzyła dwie partie:
SdRP i Polską Unię Socjaldemokratyczną).
Obowiązki i prawa członków Partii
Różne materiały związane z Partią
Plakaty ze Zjazdów PZPR
Zjednoczone Stronnictwo Ludowe
Partia polityczna, utworzona w 1949 r. z połączenia prokomunistycznego Stronnictwa
Ludowego i tzw. odrodzonego PSL (po usunięciu niezależnych działaczy). Odrzuciło
tradycję ruchu ludowego, uznawało sowiecką dominację w Polsce oraz wszechwładzę PZPR, poparło kolektywizację wsi. Po październikowym przesileniu
politycznym w 1956 r. uzyskało ograniczoną autonomię wewnętrzną oraz wpływ na
politykę rolną, obsadę niektórych stanowisk we władzach państwowych i działalność
organizacji społeczno-gospodarczych na wsi. Po 1980 r. rola stronnictwa w życiu
politycznym wzrosła, rozszerzał się wewnętrzny ruch na rzecz pełnej samodzielności i
krytyka kierownictwa ZSL popierającego politykę PZPR, m.in. stan
wojenny. W 1989 r. współtworzyło rząd T. Mazowieckiego i przekształciło się w PSL
"Odrodzenie".
|