Krótka historia Polski Ludowej
Za początek Polski Ludowej powszechnie uważa się 22 lipca 1944 r. - dzień
ogłoszenia Manifestu przez Polski Komitet
Wyzwolenia Narodowego, powstały dwa dni wcześniej w Moskwie. Ów Komitet
przystąpił do organizowania władzy ludowej na wyzwolonym obszarze Polski, na zachód od
tzw. linii Curzona. W grudniu 1944 r. Krajowa Rada
Narodowa, tymczasowy parlament polski, przekształciła PKWN w Rząd
Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej. W czerwcu 1945 r., w wyniku porozumienia
przedstawicieli Rządu Tymczasowego z niektórymi działaczami politycznymi z kraju i
emigracji powstał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej,
którego premierem został Edward Osóbka-Morawski,
a funkcję wicepremierów objęli Władysław Gomułka
i Stanisław Mikołajczyk, emigracyjny działacz Polskiego Stronnictwa Ludowego.
Powstały system polityczny zapewniał władzę partii komunistycznej w państwie
(kontrolowanie władz i instytucji państwa, partii politycznych, organizacji
społecznych, gospodarki) w warunkach ograniczonej suwerenności Polski (podporządkowanie
ZSRR - stalinizacja). W kwietniu 1945 r. podpisano polsko-radziecki układ o przyjaźni,
wzajemnej pomocy i współpracy powojennej, przedłużony później w 1965 r., a w
następnych latach Polska zawarła podobne układy z pozostałymi krajami demokracji
ludowych. W październiku 1945 r. podpisała Kartę Narodów Zjednoczonych. W lipcu 1945
r., na konferencji w Poczdamie pod Berlinem, ustalono przebieg zachodnich i północnych
granic RP. Do 1947 r. Polska Partia Robotnicza umocniła
swoją władzę w kraju, poprzez walkę z podziemiem politycznym i zbrojnym oraz
wyeliminowanie z życia politycznego jedynej legalnej siły opozycyjnej - PSL (założona
w 1945 r., przywódca - Stanisław Mikołajczyk). Formalne zwycięstwo blokowi PPR, PPS, SL i SD przyniosły oficjalne (faktycznie
sfałszowane) wyniki referendum ludowego (słynne 3 x TAK) w 1946 r. i wybory do Sejmu
Ustawodawczego - polskiej Konstytuanty w 1947 r. Jednocześnie prowadzono odbudowę kraju
ze zniszczeń wojennych, które przyniosły straty ok. 40% majątku narodowego.
Szczególne znaczenie miał przy tym Plan 3-letni (1947-49) - zasiedlanie Ziem
Odzyskanych, reforma rolna i nacjonalizacja przemysłu.
W 1948 r. nastąpił zwrot polityczny, oznaczający nasilenie się stalinizacji w
metodach budowy socjalizmu w Polsce i eliminację z życia politycznego idei tzw. polskiej
drogi do socjalizmu przez odsunięcie od władzy Gomułki
(pod zarzutem tzw. odchylenia prawicowo-nacjonalistycznego) oraz zjednoczenie partii
politycznych i organizacji społecznych na warunkach narzuconych przez komunistów - w
lipcu 1948 r. powstał Związek Młodzieży Polskiej,
powstały z połączenia czterech organizacji młodzieżowych, w grudniu 1948 r. powstała
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, powstała z
połączenia Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii
Socjalistycznej, w 1949 r. powstało Zjednoczone Stronnictwo
Ludowe, powstałe z połączenia Stronnictwa Ludowego z resztkami PSL oraz Centralna
Rada Związków Zawodowych, Związek Bojowników o Wolność i Demokrację, w 1950 r.
część działaczy chadeckich wstąpiła do Stronnictwa Demokratycznego.
Uprzemysłowienie kraju kontynuowano w latach 1950-55 (Plan 6-letni), redukując tym samym
środki na rolnictwo o rozbudowując głównie przemysł ciężki, zbrojeniowy, maszynowy,
energetyczny. W tym okresie rozpoczęto także kolektywizację rolnictwa; trwała
przebudowa społeczna kraju (migracja ludności, urbanizacja). W 1950 r. zawarto umowę
pomiędzy kościołem katolickim a państwem, zakładającą przejęcie majątków
kościelnych i Caritasu. 22 lipca 1952 r., w ósmą rocznicę powstania Polski Ludowej,
uchwalono Konstytucję Lipcową. Jednocześnie wzmacniano
totalitarny system rządów, nasiliła się represyjna działalność Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (teza o
zaostrzaniu się walki klas), która przejawiała się m.in. w procesach przeciwko
działaczom politycznym z okresu międzywojennego i wojny, generałom i oficerom Wojska
Polskiego, byłym żołnierzom Armii Krajowej. Wzmogły się również ataki na Kościół
i duchowieństwo (internowanie prymasa Stefana Wyszyńskiego w latach 1953-56).
Konsekwencje zaostrzonego kursu politycznego ponieśli też niektórzy działacze partii
(uwięzienie Gomułki w 1951 r.). Przynależność
Polski do bloku państw demokracji ludowej utrwaliło członkostwo w strukturach
gospodarczych (od 1949 r. w Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej) i wojskowo-politycznych
(od 1955 r. w Układzie Warszawskim) tychże państw.
Poprzedzony krytyką metod rządzenia (w jej wyniku rozwiązano MBP w 1954 r.), zwłaszcza po XX Zjeździe Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (luty 1956 r.) oraz
demonstracjami robotniczymi (czerwiec 1956 r.) w Poznaniu, w październiku 1956 r.
dokonał się, poparty przez społeczeństwo, przełom polityczny (październikowe
przesilenie). Na VIII Plenum Komitetu Centralnego PZPR
przeprowadzono krytykę polityki partii w latach ubiegłych (okres tzw. kultu jednostki),
I sekretarzem KC wybrano Władysława Gomułkę,
wypuszczonego w lecie 1956 r. z więzienia. Przyjęto także program częściowej
modyfikacji systemu polityczno-ekonomicznego (ograniczenie represji, rezygnacja z
kolektywizacji rolnictwa, zwiększenie zakresu swobód obywatelskich, modernizacja
zarządzania gospodarką - powołanie rad robotniczych). Niestety, w następnych latach
nową politykę realizowano połowicznie i z zahamowaniami, a próby reformowania
gospodarki w końcu lat 60-tych, w warunkach rosnących dysproporcji i opóźnień, nie
przyniosły oczekiwanych rezultatów (spadek tempa wzrostu dochodu narodowego, stagnacja
płac realnych). W tym okresie doszło do ponownego zaostrzenia stosunków władz
politycznych z Kościołem. Nasilesie nastąpiło w okresie 1965-66 (obchody millenium
chrześcijaństwa w Polsce, orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich w sprawie
pojednania obu narodów). Narastało niezadowolenie głównie wśród inteligencji z
polityki społecznej i kulturalnej. W marcu 1968 r. rozbito studenckie demonstracje w
Warszawie i Krakowie, które występowały przeciwko cenzurze i tłumieniu demokracji
(wydarzenia marcowe). W tym okresie także nastąpiły zmiany w kierownictwie PZPR i władz państwowych (wyeliminowanie zwolenników
liberalizacji systemu politycznego). W sierpniu 1968 r. jednostki Ludowego Wojska
Polskiego uczestniczyły w interwencji państw Układu Warszawskiego w Czechosłowacji.
Po kolejnym kryzysie politycznym w grudniu 1970 r. (bunt robotników na Wybrzeżu) ze
stanowiska ustąpił I sekretarz KC PZPR, Władysław Gomułka. Na VII plenum KC PZPR funkcję I sekretarza KC otrzymał Edward Gierek, dotychczasowy I sekretarz KW w
Katowicach. Wówczas sformułowano nową politykę społeczno-ekonomiczną, tzw.
strategię przyspieszonego rozwoju gospodarczego i społecznego Polski, zakładającą
utrzymanie szybkiego wzrostu gospodarczego i jednoczesną poprawę materialnych i
kulturowych warunków życia społeczeństwa. Rozwój kraju w latach 1971-75, finansowany
wysokimi kredytami zagranicznymi, przejawił się we wzroście dochodu narodowego o ok.
60%, a płac realnych o ok. 40%. Przyczyną załamywanie się tej polityki po 1975 r.
było niepodjęcie reform politycznych i gospodarczych, wysoka akumulacja dochodu
narodowego, zadłużenie zagraniczne i in. Załamanie to spowodowało robotnicze
wystąpienia w czerwcu 1976 r. (m.in. w Radomiu i Ursusie). W następnych latach
narastającemu kryzysowi politycznemu i gospodarczemu (w 1979 r. spadek dochodu narodowego
- pierwszy raz po wojnie) towarzyszyła tzw. propaganda sukcesu. W lipcu / sierpniu 1980
r. wybuchł kolejny kryzys polityczny, wynikiem czego były masowe strajki w całym kraju,
zwłaszcza na Wybrzeżu. Zakończyły się one podpisaniem porozumień społecznych w
Szczecinie, Gdańsku i Jastrzębiu-Zdroju, w których uznano słuszność protestu
robotników i przyjęto ich postulaty (m.in. zgoda na tworzenie zwiąków zawodowych).
We wrześniu 1980 r., na VI plenum KC PZPR wybrano na I
sekretarza KC PZPR Stanisława
Kanię, który objął tą funkcję po ustąpieniu Gierka.
Jednocześnie sformułowano teorię tzw. socjalistycznej odnowy. W następnych miesiącach
dochodziło do kolejnych strajków lokalnych i ogólnopolskich, pogłębiał się
gospodarczy upadek kraju (wprowadzenie reglamentacji wielu towarów). IX Nadzwyczajny
Zjazd PZPR w lipcu 1981 r. potwierdził impas polityczny
rządzącej partii i jej niezdolność do zasadniczych reform społeczno-gospodarczych.
W październiku 1981 r. I sekretarzem KC PZPR został Wojciech Jaruzelski. Wobec zagrożenia zbrojną
interwencją radziecką Rada Państwa - uzasadniając decyzję niebezpieczeństwem
katastrofy narodowej - 13 grudnia 1981 r. wprowadziła stan wojenny
na obszarze całego kraju. Ukonstytuowała się Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego, której
przewodniczącym został gen. Wojciech Jaruzelski.
W grudniu 1982 r. stan wojenny został zawieszony, a 22 lipca 1983 r. Rada Państwa
ogłosiła jego zniesienie.
Jednocześnie próbowano realizować koncepcję frontu porozumienia narodowego,
tworząc struktury Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego. W 1983 r. powstały nowe
związki zawodowe, w listopadzie 1984 r. powołano Ogólnopolskie Porozumienie
Związków Zawodowych. Od 1982 r. wprowadzano nieskutecznie reformę gospodarczą.
Dokonywano też zmian systemu politycznego funkcjonowania państwa, m.in. w 1985 r.
powołano Trybunał Stanu i Trybunał Konstytucyjny, w 1986 r. Radę Konsultacyjną prze
Przewodniczącym Rady Państwa, w 1987 r. Rzecznika Praw Obywatelskich. W 1988 (w kwietniu
i sierpniu) nastąpiła kolejna fala strajków.
Podczas spotkań ministra spraw wewnętrznych, Czesława Kiszczaka i Lecha Wałęsy
opracowano postulowaną koncepcję dialogu przedstawicieli różnych nurtów politycznych
- negocjacje Okrągłego Stołu, którego obrady, trwające od lutego do kwietnia 1989 r.
zakończyły się podpisaniem porozumienia. X plenym KC PZPR,
trwające od listopada 1988 r. do stycznia 1989 r. poparło formę pluralizmu politycznego
i społecznego.
4 czerwca 1989 r. odbyły się wybory do Sejmu i Senatu, zakończone zwycięstwem
kandydatów wysuniętych przez Komitet Obywatelski "Solidarność". Sprawująca
dotychczas władzę koalicja polityczna (dysponująca zagwarantowaną w porozumieniu
Okrągłego Stołu przewagą w parlamencie) doprowadziła do wyboru prezydenta - Wojciecha Jaruzelskiego i premiera - Czesława
Kiszczaka, ale nie zdołała sformować rządu. W sierpniu 1989 r. ukształtował się
sojusz polityczny (KO "S", ZSL, SD), w którego wyniku powołano nowy rząd z
Tadeuszem Mazowieckim na czele z udziałem przedstawicieli PZPR.
Jako datę kończącą okres Polski Ludowej można przyjąć 29 grudnia 1989 r., kiedy
to uchwalono ustawę o zmianie Konstytucji PRL i w
której zmieniono nazwę państwa na Rzeczpospolitą Polską, bądź datę 4 czerwca 1989
r. - datę pierwszych, częściowo wolnych wyborów.
Polska Ludowa trwała 44 lata, 11 miesięcy i 12 dni, co daje 393648 godzin /
23618880 minut / 1417132800 sekund :)
|